Η τιμωρία είναι μια γενικότερη έννοια και αναφέρεται στις δυσάρεστες συνέπειες μιας συμπεριφοράς, οι οποίες οδηγούν σε αυξημένη πιθανότητα επάλειψης αυτής της συμπεριφοράς δηλαδή στοχεύουν στην αποδυνάμωση, στην παρεμπόδιση ή καταστολή μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς.
Η τιμωρία περιλαμβάνει δύο μορφές. Την άμεση τιμωρία και την έμμεση τιμωρία.
Η άμεση τιμωρία είναι η προσθήκη ενός δυσάρεστου ερεθίσματος ή γεγονότος μετά την εμφάνιση μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς δηλαδή μια "πραγματική" τιμωρία με την προσφορά αρνητικών ενισχυτών. Με άλλα λόγια προσφέρονται πρωτογενείς και δευτερογενείς αρνητικοί ενισχυτές όπως πόνος, θόρυβος, σωματική ποινή, υποτίμηση κλπ.
Ο Γιώργος πχ σπρώχνει και χτυπά ένα φίλο του τον Παύλο για να του πάρει ένα παιχνίδι. Ο Παύλος του αφήνει το παιχνίδι, οπότε την επόμενη φορά ο Γιώργος έμαθε τον τρόπο να το αποκτά. Επίσης ένα παιδί λέει μια "άσχημη λέξη" (ανεπιθύμητη συμπεριφορά). Ο γονιός τον μαλώνει, τον χτυπά, οπότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το παιδί να μην επαναλάβει την "άσχημη λέξη" μόνο και μόνο από φόβο.
Η έμμεση τιμωρία αναφέρεται στην απομάκρυνση ή αφαίρεση ενός ευχάριστου ερεθίσματος ή γεγονότος. Έτσι το άτομο χάνει ορισμένα προνόμια που είχε προηγουμένως. Ο γονιός πχ σε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού, του στερεί το δικαίωμα να λάβει μέρος σε μια εκδήλωση που είχαν κανονίσει να πάνε.
Στο σπίτι η μητέρα παίζει και ασχολείται με το παιδί σε ένα δωμάτιο. Στην εμφάνιση μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς πχ όταν το παιδί καταστρέφει τα παιχνίδια του, η μητέρα εγκαταλείπει το δωμάτιο και διακόπτει την "ευχάριστη" παρουσία της για το παιδί.
Αν θέλουμε να επηρεάσουμε την εξέλιξη των παιδιών θα πρέπει να εγκαταλείψουμε την τιμωρία. Στη θέση της θα προτιμήσουμε δημοκρατικές μεθόδους που βασίζονται στην αναγνώριση της αμοιβαίας ισότητας, στον αμοιβαίο σεβασμό και στην πειθαρχία μέσα στο σπίτι. Μερικοί γονείς νομίζουν ότι χωρίς την τιμωρία ή την απειλή της, τα παιδιά δεν θα συμμορφωθούν και δεν θα δουλέψουν. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί η πειθαρχία είναι η χειροδικία.
Ωστόσο, όλες οι τελευταίες έρευνες στην εκπαίδευση και τις σκέψεις παιδιών-ενηλίκων διακηρύσσουν ότι η τιμωρία μπορεί το πολύ-πολύ, να 'ναι μόνο ένα παροδικό ανασταλτικό στην επαναλαμβανόμενη παρεκτροπή. Ο γονιός που τιμωρεί μπορεί να νιώσει ένα αίσθημα ικανοποίησης, αλλά σαν παιδαγωγική επινόηση, η τιμωρία, στις μέρες μας, είναι άχρηστη.
Ο δημοκρατικός γονιός δεν εφαρμόζει την τιμωρία αλλά τις φυσικές και λογικές συνέπειες. Η τιμωρία προκαλεί αντεκδίκηση κι αυτό αποτελεί ένδειξη αποτελεσματικότητας στη διδακτική μέθοδο που ακολουθείται. Το παιδί πρέπει να υποστεί τις λογικές συνέπειες, διορθωμένες και τακτοποιημένες από τον ενήλικο, με τρόπο φυσικό. Η πείρα θα το κάνει να διαπιστώσει τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς του και να διδαχθεί από αυτά.
Οι φυσικές συνέπειες στηρίζονται στη φυσική ροή των γεγονότων και είναι αυτές που υλοποιούνται χωρίς την παρεμβολή των ενηλίκων. Να ποιες είναι οι καλύτερες παιδαγωγικές μέθοδοι.
- Θέλουμε να εμπνεύσουμε στο παιδί ότι είναι σε θέση να φροντίσει το πρόβλημα του και όχι ότι πρέπει να εκτελεί ότι εμείς αποφασίζουμε.
- Δεν πρέπει να προεξοφλούμε τις ευθύνες των παιδιών μήτε να αναλαμβάνουμε τα αποτελέσματα των πράξεων τους.
- Δεν έχουμε το δικαίωμα να τους επιβάλλουμε τις επιθυμίες μας. Έχουμε, ωστόσο, και μια υποχρέωση να μην υποχωρούμε στις παράλογες απαιτήσεις τους.
- Είμαστε υποχρεωμένοι να παρέχουμε την καθοδήγηση μας.
- Δεν έχουμε το δικαίωμα να τιμωρούμε μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία.
- Δεν μπορούμε να επιβάλλουμε τη σωστή συμπεριφορά. Μπορούμε μόνο να παρακινούμε για την εφαρμογή της κατάλληλης συμπεριφοράς.
- Εφαρμόζοντας τις λογικές συνέπειες μην υπενθυμίζετε, μην απειλείτε, μην καλοπιάνετε, μην πολυλογείτε.
- Αν οι λογικές συνέπειες χρησιμοποιούνται ως απειλή ή "επιβάλλονται" με θυμό, μεταβάλλονται σε τιμωρία.
- Να αποφεύγετε να εφαρμόζετε τις λογικές συνέπειες σαν μια συγκαλυμμένη τιμωρία.
- Δεν υπάρχει πάντα μια φυσική ή μια λογική συνέπεια για κάθε κατάσταση. Ωστόσο, όταν οι ενήλικοι είναι επιρρεπείς να σκέπτονται με αυτούς τους όρους, ενδέχεται να αυξήσουν τη δημιουργικότητα τους και να εξευρίσκουν τους κατάλληλους τρόπους με μεγαλύτερη συχνότητα.
Μερικά πράγματα που πρέπει να έχουμε υπ' όψιν μας:
Το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση σας το φυτό που χρειάζεται ήλιο και νερό.
Μπορούμε να αποδοκιμάζουμε τις πράξεις των παιδιών, χωρίς να αποδοκιμάζουμε τα ίδια τα παιδιά.
Ο έπαινος αναγνωρίζει το δημιουργό, η ενθάρρυνση αναγνωρίζει τη δημιουργία.
Η ελευθερία βλασταίνει από το σπόρο της πειθαρχίας.
Η τιμωρία είναι αποτελεσματική μόνο για αυτούς που δεν τη χρειάζονται.
Όταν ο γονιός τιμωρεί, η αντίδραση του παιδιού είναι: "Αν έχει αυτός το δικαίωμα να με τιμωρεί, τότε έχω και εγώ το ίδιο δικαίωμα να τον τιμωρώ".
Η τιμωρία μπορεί να εννοηθεί ότι το παιδί από μόνο του δεν έχει αξία.
Ο δημοκρατικός τρόπος ζωής είναι δύσκολος αλλά ο καλύτερος.
Όταν μας πνίγουν τα λάθη της δημοκρατίας, δεν χρειάζεται να παλινδρομούμε σε αυταρχικές μεθόδους, διορθώνονται με περισσότερη δημοκρατία.
Αφήστε το παιδί να νιώσει ισότιμο μέλος ανάμεσα σας.
Μόνο σε ένα ήρεμο και συμφιλιωμένο περιβάλλον μπορεί το παιδί να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητα του και το δυναμικό του.
Κλείνοντας θα θέλαμε να αναφερθούμε σε ένα ποίημα του Χαλίλ Γκιμπράν.
Τα παιδιά σου δεν είναι παιδιά σου.
Είναι οι γιοι και οι κόρες της Ζωής
που για αυτή λαχταρούν.
Μπορείς να τους δίνεις την
αγάπη σου,
όχι όμως τις σκέψεις σου.
Γιατί έχουν δικές τους.
Μπορείς να στεγάζεις τα
κορμιά τους,
όχι όμως και τις ψυχες τους,
γιατί οι ψυχές τους ζουν στο
σπίτι του αύριο.
Αυτό το σπίτι δεν μπορείς να το
επισκεφτείς,
μήτε ακόμα στα όνειρα σου.
Μπορείς να μοχθείς για να γίνεις
σαν κι αυτά,
όμως μη γυρεύεις να τα κάνεις
σαν και σένα.
Μόνο όμορφες αναμνήσεις έχω από το παραπάνω κείμενο. Το βρήκα τυχαία χθες στο πατρικό μου και θυμήθηκα τα χρόνια που πήγαινα στη σχολή Βρεφοκόμων. Ήταν μια εργασία που την είχα κάνει με ιδιαίτερη χαρά!
Τώρα τη μοιράζομαι μαζί σας!
Πηγή: Ρουντολφ Νταιϊκωρς & Περλ Κάσελ
"Πέτα μακριά το ραβδί σου-Πειθαρχία χωρίς δάκρυα"
Η τιμωρία είναι αποτελεσματική μόνο για εκείνους που δεν την χρειάζονται!