Όταν οι περισσότεροι από εμάς μιλάμε για παιδικά βιβλία, συνήθως αναφερόμαστε στα βιβλία με εικόνες ή πιο σωστά στα εικονοβιβλία. Τα βιβλία αυτά είναι μικρές ιστορίες με ελάχιστο κείμενο αλλά με μεγάλες, συνήθως πολύχρωμες εικόνες σε κάθε σελίδα. Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό είδος, το οποίο όχι μόνο είναι το πιο κοινό για παιδιά αλλά απευθύνεται αποκλειστικά σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας.
Ενώ υπάρχουν ποιήματα για παιδιά και ποιήματα για μεγάλους δεν υπάρχουν αρκετά κείμενα για ενήλικες με λίγες λέξεις και πολλές εικόνες. Ο λόγος της ύπαρξης τόσων πολλών εικονογραφημένων βιβλίων οφείλεται στην πεποίθηση των ενηλίκων συν-αναγνωστών ότι τα παιδιά θέλουν ή έχουν ανάγκη τις εικόνες διότι είναι πιο κατανοητές από τις λέξεις και τα παιδιά μπορούν εύκολα να τις αποκρυπτογραφήσουν και να κατανοήσουν έτσι και τις λεκτικές πληροφορίες της ιστορίας. Στην πραγματικότητα η κατανόηση της εικόνας απαιτεί τη γνώση συγκεκριμένων στρατηγικών ανάγνωσής της, καθώς σχετίζεται με την ιδιαίτερη κουλτούρα του κάθε ανθρώπου και το ρεπερτόριο από εικόνες όλων των ειδών που έχει δει και αποκρυπτογραφήσει στο παρελθόν.
Έρευνες έχουν δείξει ότι άνθρωποι άλλων πολιτισμών εκτός του δυτικού δεν μπορούν να αναγνωρίσουν εικόνες ακόμα και ρεαλιστικές στις οποίες απεικονίζονται με διαφορετικό τρόπο τα πρόσωπα ή τα αντικείμενα από ότι στο δικό τους πολιτισμό (π.χ. η εικόνα ενός ελέφαντα που στη Δύση απεικονίζεται από μπροστά ή στο πλάι, στην Ανατολή ζωγραφίζεται από ψηλά για να φαίνονται και τα τέσσερα πόδια και έτσι μόνο να μπορεί να γίνει κατανοητός). Το μήνυμα της εικόνας για να μεταδοθεί, πρέπει επομένως να αποκωδικοποιηθεί από έναν επαρκή αναγνώστη που να γνωρίζει τις οπτικές συμβάσεις, τη γλώσσα με την οποία αυτή εκφράζεται και τα "σήματα" που χρησιμοποιούν οι εικονογράφοι για να εγκλωβίσουν μέσα σε αυτές τις ιδέες τους.
Οι εικόνες είναι διαφορετικές από τις λέξεις και δίνουν διαφορετικές πληροφορίες με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Η εικόνα αναφέρεται κυρίως στο χώρο εκεί που η γραμματική αναφέρεται στο χρόνο. Οι εικόνες δεν μπορούν να μιλήσουν για το όνειρο ή τις ελπίδες κάποιου ή να αποδώσουν εύκολα το χρόνο ή το άχρονο που συναντάμε στα παραμύθια. Οι λέξεις από την άλλη δεν μπορούν εύκολα να μεταδώσουν πληροφορίες για τη φυσική εμφάνιση των ηρώων ή των αντικειμένων που οι εικόνες τόσο απλά απεικονίζουν. Ακόμα και μια πλήρη γραπτή περιγραφή ενός προσώπου ή ενός σκηνικού εστιάζεται περισσότερο σε λεπτομέρειες χωρίς να δίνει την αίσθηση της ολότητας που δίνει η εικόνα ακόμα και μιας απλή καρικατούρας. Η απόλαυση των εικόνων προέρχεται από τον τρόπο που ο εικονογράφος εκμεταλλεύεται αυτές τις διαφορές ανάμεσα στις λέξεις και τις εικόνες.
Όταν κοιτάμε τις εικόνες σε ένα βιβλίο πρέπει να σκεφτόμαστε πως αυτές σχετίζονται με τις λέξεις που συνοδεύουν, καθώς και με τις εικόνες που προηγούνται ή ακολουθούν και πως συνεισφέρουν στη συνολική γνώση που έχουμε της ιστορίας. Παρ' όλο που τα εικονοβιβλία χρειάζονται έναν έμπειρο αναγνώστη για να τα διαβάσει, είναι καταπληκτικό πώς τα παιδιά, με την περιορισμένη εμπειρία τους, πιθανόν λόγω της επαφής τους με την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, καταφέρνουν σε ελάχιστο χρόνο να μάθουν να ερμηνεύουν τη γλώσσα της εικόνας με τον ίδιο τρόπο που μαθαίνουν να μιλούν μόνα τους.
Οι ενήλικοι, για να βοηθήσουν τα παιδιά στην απόκτηση της συγκεκριμένης δεξιότητας, θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένα κριτήρια στην επιλογή των βιβλίων, όχι μόνο λογοτεχνικά αλλά και αισθητικά, αφού εκτός από το κείμενο, το βιβλίο είναι παράλληλα και "αντικείμενο" με συγκεκριμένο όγκο, σχήμα, χρωματισμό και υφή. Όπψς ανέφερε η κ. Γιαννικοπούλου, κάποιες από τις αρχές που διέπουν τη σωστή εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων, είναι:
α) Η αισθητική ποιότητα των εικόνων. Η αντίληψη ότι κάθε εικόνα με φωτεινά και έντονα χρώματα είναι κατάλληλη για παιδιά και ότι ερασιτέχνες ή άπειροι ζωγράφοι μπορούν να ασχολούνται με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων είναι τελείως εσφαλμένη, μια που η αισθητική καλλιέργεια των παιδιών αποκτάται μέσα από τα εικονογραφημένα βιβλία. Το ύφος της εικονογράφησης πρέπει να συνάδει με το πνεύμα του κειμένου. Επιδίωξη του εικονογράφου δεν είναι να αποδώσει καθετί που λέει το κείμενο, αλλά να συλλάβει το ιδιαίτερο άρωμα, την ατμόσφαιρα της ιστορίας.
β) Ισορροπία κειμένου-εικόνας. Κείμενο και εικόνες συνεργάζονται στη διήγηση της ιστορίας καταθέτοντας και οι δύο τη δική τους εκδοχή για το θέμα. Ειδικά στα εικονογραφημένα βιβλία για μικρά παιδιά που το λεξιλόγιο είναι περιορισμένο και το κείμενο σύντομο και ανεπαρκές, τα κενά που δημιουργούνται καλύπτονται κυρίως από την εικόνα. Η προσωπικότητα των ηρώων, σκηνικές πληροφορίες, η ατμόσφαιρα της ιστορίας μην έχοντας το περιθώριο να αναπτυχθούν στο κείμενο, υπαγορεύονται μέσω των εικόνων.
γ) Οι χαρακτήρες της ιστορίας πρέπει να είναι χαρακτηριστικοί και αναγνωρίσιμοι. Ο εικονογράφος προσέχει να μη συγχέονται οι ήρωες με πρόσωπα άλλων ιστοριών. Η παρουσία ορισμένων χαρακτηριστικών προδίδουν την ταυτότητα του ήρωα.
δ) Να λαμβάνεται υπόψη η ηλικία των παιδιών και οι γνωστικές τους ικανότητες. Γνωρίζουμε ότι τα μωρά προτιμούν απλοποιημένες εικόνες που στερούνται τις λεπτομέρειες του πρωτοτύπου αλλά περιλαμβάνουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που κάνουν το απεικονιζόμενο αντικείμενο αναγνωρίσιμο. Είναι ακόμα γνωστό ότι το παιδί πριν από τα 6 ή 7 του χρόνια βλέπει τον κόσμο ως ολότητες παραγνωρίζοντας πολλές λεπτομέρειες, προτιμά τις ευκρινείς φόρμες και τα σαφή, έντονα περιγράμματα.
ε) Η θέση της εικόνας στη σελίδα. Η εικόνα οφείλει να είναι κοντά στο τμήμα του κειμένου που αναφέρεται και όπου είναι δυνατόν καλό είναι να συνυπάρχει με το αντίστοιχο κείμενο στο ίδιο άνοιγμα της σελίδας.
στ) Οι αισθητικές προτιμήσεις των ίδιων των παιδιών. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά σαφώς προτιμούν τη ρεαλιστική εικονογράφηση και τα έντονα χρώματα, τα οποία όμως θυσιάζουν όταν χρειαστεί για χάρη της πιστότητας.
ζ) Η αποφυγή στερεοτύπων και ζωγραφικών κλισέ. Εκτός από την εκδοχή του συγγραφέα για τα διάφορα στερεότυπα και ο εικονογράφος κοινοποιεί τις δικές του απόψεις μέσα από τις εικόνες. Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία βασιλεύουν οι εικόνες. Το ζητούμενο σήμερα είναι να δώσουμε στα παιδιά μας τις κατάλληλες εμπειρίες και γνώσεις ώστε να διαμορφώσουν σωστά κριτήρια για να προσεγγίζουν τα ίδια το πολύπλοκο και πολυδιάστατο φαινόμενο της λογοτεχνίας και της Τέχνης γενικότερα.
Ελένη Πασχαλίδου, Νηπιαγωγός
Πηγή: psgg.gr
Η επιλογή της κατάλληλης εικονογράφησης στις ιστορίες για μικρά παιδιά