Η μετάβαση των παιδιών σε νεαρούς άνδρες και γυναίκες συμβαίνει κατά την εφηβεία με την ωρίμανση συγκεκριμένων σωματικών και ψυχικών χαρακτηριστικών. Συνήθως, η διαδικασία αυτή αρχίζει μετά τα 7 ή 8 έτη στα κορίτσια και τα 9 έτη στα αγόρια (η μέση ηλικία είναι 10 και 12 έτη για κορίτσια και αγόρια αντίστοιχα). Όμως, τι συμβαίνει όταν ένα μικρότερο παιδί – π.χ. ένα κορίτσι 5 ετών – αρχίζει να εμφανίζει εκδηλώσεις της εφηβείας;
Οι εκδηλώσεις της πρώιμης ήβης.
Στα κορίτσια, εκδηλώσεις της πρώιμης ήβης αποτελούν η ανάπτυξη του στήθους, η εμφάνιση τριχοφυΐας στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και στις μασχάλες και η έναρξη της εμμήνου ρύσεως. Στα αγόρια, οι αντίστοιχες εκδηλώσεις περιλαμβάνουν την αύξηση του μεγέθους των όρχεων και του πέους, την εμφάνιση τριχοφυΐας στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, στις μασχάλες και στο πρόσωπο και τη φωνή που γίνεται σταδιακά πιο «χοντρή». Και στα δυο φύλα, παρατηρείται μια ταχεία αύξηση του ύψους του παιδιού, μπορεί να εμφανιστεί ακμή και η μυρωδιά του σώματος αποκτά χαρακτηριστικά ώριμου ατόμου. Η μερική πρώιμη ήβη αφορά περιπτώσεις παιδιών που εμφανίζουν ορισμένες από τις εκδηλώσεις της ήβης. Σε μερικά κορίτσια, συνήθως ηλικίας μεταξύ 6 μηνών και 3 ετών, παρατηρείται αύξηση του μαστού, η οποία κατόπιν εξαφανίζεται ή επιμένει χωρίς άλλες σωματικές εκδηλώσεις της εφηβείας. Παρομοίως, ορισμένα αγόρια και κορίτσια εμφανίζουν πρώιμη ανάπτυξη τριχοφυΐας στην περιοχή των γεννητικών οργάνων ή και στις μασχάλες χωρίς άλλες εκδηλώσεις σεξουαλικής ωρίμανσης. Τα παιδιά με μερική πρώιμη ήβη πιθανώς να απαιτηθεί να εξεταστούν από τον ιατρό ώστε να αποκλειστεί η ύπαρξη αληθούς πρώιμης ήβης ή άλλων παθολογικών καταστάσεων. Όμως, γενικά δεν χρειάζονται κάποια θεραπεία και οι υπόλοιπες εκδηλώσεις της ήβης εμφανίζονται φυσιολογικά στη σωστή ηλικία.
Πώς η πρώιμη ήβη επηρεάζει τα παιδιά;
Με το τέλος της εφηβείας ολοκληρώνεται και η αύξηση του ύψους του ατόμου. Επειδή η ωρίμανση του σκελετού και η ανάπτυξη των οστών σταματάει νωρίτερα από το φυσιολογικό, τα παιδιά με πρώιμη ήβη συνήθως δεν επιτυγχάνουν την εκδήλωση του συνολικού δυναμικού τους ως προς το ύψος. Αρχικά, μπορεί να είναι ψηλότερα από τους συνομηλίκους τους, αλλά σταματούν να ψηλώνουν γρήγορα και ως ενήλικες έχουν μικρότερο ανάστημα σε σύγκριση με αυτό που θα μπορούσαν να αποκτήσουν. Επιπλέον, τα κορίτσια που εμφανίζουν έμμηνο ρύση πριν την ηλικία των 8 ετών, χαρακτηρίζονται από αυξημένο κίνδυνο συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών αργότερα κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η μετάβαση στην εφηβεία νωρίτερα από το φυσιολογικό μπορεί επίσης να είναι δύσκολη για το παιδί σε συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, τα κορίτσια με πρώιμη ήβη μπορεί να αισθάνονται σύγχυση ή ντροπή εξαιτίας των σωματικών μεταβολών (έμμηνος ρύση, αύξηση μαστών) σε σχέση με τις συνομήλικές τους. Όμως, το δυσκολότερο κομμάτι είναι τα πειράγματα που πιθανώς δέχονται στο σχολείο – ειδικά τα κορίτσια. Η πρώιμη ήβη μπορεί να επηρεάσει τη συναισθηματική κατάσταση των παιδιών, ακόμα και τη συμπεριφορά τους. Τα κορίτσια γίνονται ευερέθιστα και συναισθηματικά ευμετάβλητα. Τα αγόρια γίνονται περισσότερο επιθετικά και παρουσιάζουν ένα σεξουαλικό ενδιαφέρον που δεν ταιριάζει με την ηλικία τους.
Τα αίτια της πρώιμης ήβης.
Συνήθως στα κορίτσια δεν υπάρχει υποκείμενη παθολογική κατάσταση – απλά η ήβη αρχίζει νωρίτερα χωρίς συγκεκριμένο λόγο. Σε λιγότερο του 1% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονομική βάση. Αντίθετα, η πρώιμη ήβη στα αγόρια είναι πιο πιθανό να συνδέεται με μια παθολογική κατάσταση. Επίσης, περίπου στο 5% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονομική βάση. Η διαταραχή μπορεί να περάσει από τον πατέρα στον γιο ή από τον παππού από την πλευρά της μητέρας στον εγγονό (χωρίς η μητέρα να εκδηλώσει τη διαταραχή). Για να γίνουν κατανοητά τα αίτια της πρώιμης ήβης είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τον μηχανισμό έναρξης της εφηβείας. Μια σύνθετη διαδικασία, η οποία ονομάζεται άξονας υποθαλάμου – υπόφυσης – γονάδων, καθορίζει τον χρόνο έναρξης της εφηβείας.
Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
Α) Η διαδικασία αρχίζει στον εγκέφαλο. Ο υποθάλαμος, που αποτελεί τμήμα του εγκεφάλου, παράγει την ορμόνη Gn-RH.
Β) Η υπόφυση παράγει άλλες ορμόνες. Υπό την επίδραση της Gn-RH, η υπόφυση (ένας μικρός αδένας στη βάση του εγκεφάλου) παράγει δυο άλλες ορμόνες – την LH και την FSH.
Γ) Αρχίζει η παραγωγή των ορμονών του φύλου. Η LH και η FSH προκαλούν την παραγωγή από τις ωοθήκες ορμονών που ελέγχουν την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του φύλου στα κορίτσια (οιστρογόνα). Κατά την ίδια έννοια παράγεται από τους όρχεις η τεστοστερόνη. Οιστρογόνα και προγεστερόνη παράγονται και στα επινεφρίδια, τα οποία είναι αδένες που βρίσκονται στο ανώτερο τμήμα των νεφρών.
Δ) Παρατηρούνται οι σωματικές εκδηλώσεις της εφηβείας. Η παραγωγή των οιστρογόνων και της τεστοστερόνης προκαλεί την εμφάνιση των σωματικών μεταβολών που παρατηρούνται κατά την εφηβεία.
Η αιτία που η διαδικασία αυτή αρχίζει νωρίτερα σε ορισμένα παιδιά εξαρτάται από τον τύπο της πρώιμης ήβης: κεντρική ή περιφερική. Συνήθως, δεν προκύπτει κάποια υποκείμενη αιτία στις περιπτώσεις κεντρικής πρώιμης ήβης. Στην πλειοψηφία των παιδιών δεν αποκαλύπτεται παθολογική κατάσταση ή συγκεκριμένος λόγος για την πρώιμη έναρξη της λειτουργίας του άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης – γονάδων.
Ολόκληρος ο άξονας αρχίζει να λειτουργεί νωρίτερα, αν και το πρότυπο και η διαδοχή των σταδίων της διαδικασίας ωρίμανσης του φύλου παραμένουν σωστά. Σε σπάνιες περιπτώσεις, η κεντρική πρώιμη ήβη μπορεί να οφείλεται σε όγκο στον εγκέφαλο ή στον νωτιαίο μυελό, λοίμωξη (εγκεφαλίτιδα ή μηνιγγίτιδα), ανωμαλία του εγκεφάλου παρούσα κατά τη γέννηση (π.χ. ένας καλοήθης όγκος που καλείται αμάρτωμα), ακτινοβόληση του εγκεφάλου ή της σπονδυλικής στήλης για θεραπευτικούς σκοπούς, τραυματισμός του εγκεφάλου ή της σπονδυλικής στήλης ή απόφραξη της ροής του αίματος στον εγκέφαλο.
Η περιφερική πρώιμη ήβη προκαλείται από την παραγωγή οιστρογόνων ή τεστοστερόνης στον οργανισμό του παιδιού. Είναι λιγότερο συχνή σε σχέση με την κεντρική πρώιμη ήβη και συμβαίνει χωρίς τη συμμετοχή της Gn-RH του υποθαλάμου. Αντίθετα, η αιτία βρίσκεται στην απελευθέρωση οιστρογόνων ή τεστοστερόνης εξαιτίας κάποιας διαταραχής στις ωοθήκες, στους όρχεις, στα επινεφρίδια ή στην υπόφυση.
Τα κορίτσια έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν πρώιμη ήβη. Επιπλέον, ένα παχύσαρκο παιδί (κορίτσι ή αγόρι) βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για αυτή τη διαταραχή. Ακόμα, η επαφή με ένα σκεύασμα (π.χ. κρέμα) που περιέχει οιστρογόνα ή τεστοστερόνη, η πρόσληψη φαρμάκων ενηλίκων με παρόμοια σύνθεση ή η κατανάλωση ανάλογων συμπληρωμάτων διατροφής μπορεί να αποτελέσουν αιτίες για την εμφάνιση πρώιμης ήβης στα παιδιά.
Τέλος, η πρώιμη ήβη είναι πιθανό να αποτελεί επιπλοκή σπανιότερων καταστάσεων, όπως του συνδρόμου McCune – Albright ή της συγγενούς υπερπλασίας των επινεφριδίων που περιλαμβάνουν ανώμαλη παραγωγή ανδρογόνων (γεννητικές ορμόνες του άρρενος). Επίσης, σε σπάνιες περιπτώσεις η πρώιμη ήβη συσχετίζεται με υποθυρεοειδισμό.
Η διαγνωστική διερεύνηση σε παιδιά με πρώιμη ήβη.
Αναζητήστε ιατρική συμβουλή εάν παρατηρήσετε στο παιδί σας οποιαδήποτε εκδήλωση πρώιμης σεξουαλικής ωρίμανσης. Η πραγματοποίηση φυσικής εξέτασης αρκεί ώστε να διαπιστώσει ο ιατρός την παρουσία τέτοιων εκδηλώσεων. Για την επιβεβαίωση της διάγνωσης, ο ιατρός μπορεί επίσης να ζητήσει τη διενέργεια εργαστηριακών εξετάσεων: εξετάσεις αίματος και ούρων για τον προσδιορισμό των επιπέδων των ορμονών του φύλου, ακτινογραφία στο άνω άκρο του παιδιού ώστε να διαπιστωθεί εάν τα οστά ωριμάζουν πολύ γρήγορα ή απεικονιστικές εξετάσεις (αξονική και μαγνητική τομογραφία, υπερηχοτομογραφήματα) για τον αποκλεισμό συγκεκριμένων αιτίων της πρώιμης ήβης, όπως είναι ένας όγκος.
Η αντιμετώπιση εξαρτάται από την αιτία.
Αφού γίνει η διάγνωση της πρώιμης ήβης, σκοπός της θεραπευτικής αντιμετώπισης είναι η διακοπή ή και η αναστροφή της σεξουαλικής ωρίμανσης και η επιβράδυνση της ταχείας αύξησης και της ωρίμανσης των οστών.
Ανάλογα με τη διάγνωση, υπάρχουν δυο πιθανές θεραπευτικές επιλογές:
1. Θεραπευτική αντιμετώπιση της υποκείμενης παθολογικής κατάστασης και
2. Φαρμακευτική μείωση των υψηλών επιπέδων των ορμονών του φύλου ώστε να διακοπεί η συνέχιση της σεξουαλικής ωρίμανσης. Η αντιμετώπιση της υποκείμενης διαταραχής αρκεί για την ανακοπή της εξέλιξης της πρώιμης ήβης.
Όμως, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν αποκαλύπτεται υποκείμενη αιτία για την εμφάνιση της πρώιμης ήβης και η αντιμετώπιση περιλαμβάνει ορμονοθεραπεία για τη διακοπή της εξέλιξης της σεξουαλικής ωρίμανσης. Η θεραπεία αυτή είναι αποτελεσματική και συνήθως δεν προκαλεί παρενέργειες στα παιδιά.
Στα κορίτσια, επιτυγχάνει μείωση ή μη επιπλέον αύξηση του μεγέθους του στήθους.
Στα αγόρια, το πέος και οι όρχεις επανέρχονται στο μέγεθος που αντιστοιχεί στην ηλικία τους. Η αύξηση του ύψους μπορεί επίσης να επιβραδυνθεί στον αναμενόμενο ρυθμό για την ηλικία.
Τέλος, και η συμπεριφορά σταδιακά επανέρχεται στα πρότυπα της ηλικίας του παιδιού.
Η κατάλληλη υποστήριξη του παιδιού.
Δώστε στο παιδί μια απλή εξήγηση για το τι συμβαίνει χωρίς να του πείτε ψέματα. Εξηγήστε του ότι αυτές οι μεταβολές στο σώμα του είναι φυσιολογικές σε παιδιά μεγαλύτερων ηλικιών. Ενημερώστε το σχετικά με την εφαρμοζόμενη θεραπεία και ποια αποτελέσματα αναμένεται να έχει.
Ο τρόπος που θα αντιμετωπίσετε την κατάσταση μπορεί να καθορίσει τον τρόπο που θα προσαρμοστεί το παιδί σας σε αυτή.
Σκοπός είναι το παιδί να μην αναπτύξει μια κακή εικόνα για το σώμα του ή να μην αποκτήσει μειωμένη αυτοεκτίμηση. Για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος μην επικεντρώνετε τα σχόλιά σας στην εξωτερική εμφάνιση, επιβραβεύστε το για επιτεύγματα στο σχολείο ή τα σπορ και ενισχύστε τη συμμετοχή του σε διάφορες δραστηριότητες.
Μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά με πρώιμη ήβη μπορεί να θεραπευτούν. Με την εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας είναι δυνατό η πρώιμη ήβη να μην επηρεάσει το τελικό ανάστημα, τη συναισθηματική κατάσταση και την κοινωνική προσαρμογή του παιδιού.
Εάν εσείς ή το παιδί σας δεν μπορείτε να ανταπεξέλθετε στις δυσκολίες αυτής της παθολογικής κατάστασης, αναζητήστε τη βοήθεια ειδικού. Η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει το παιδί και την οικογένεια να κατανοήσουν και να διαχειριστούν καλύτερα τα συναισθήματα και τις προκλήσεις που συνδέονται με την πρώιμη ήβη
Επίσης, να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί για ενδείξεις που δηλώνουν ότι πειράγματα ή άλλες δυσκολίες στην κοινωνική ζωή του παιδιού επηρεάζουν τη συναισθηματική του ανάπτυξη. Στα συχνότερα προειδοποιητικά σημάδια περιλαμβάνονται: κακή απόδοση και άλλα προβλήματα στο σχολείο, απώλεια ενδιαφέροντος για καθημερινές ασχολίες και καταθλιπτικό συναίσθημα.
Πηγή: medical24
Πρώιμη Ήβη