Το παιδί ωθούμενο από τις δικές του εσωτερικές δυνάμεις έχει ανάγκη να γνωρίσει ό,τι το περιβάλλει, αποκτώντας έτσι εμπειρίες που θα το οδηγήσουν στην ομαλή εξέλιξή του. Χρειάζεται λοιπόν, ένα περιβάλλον που θα το βοηθήσει να ασκήσει και να αναπτύξει όλες αυτές τις «εν δυνάμει» ικανότητες, να κατακτήσει την ανεξαρτησία του αλλά και τη συνεργασία με τα άλλα άτομα.
Θεμελιώδης όρος του Μοντεσσοριανού συστήματος είναι η δημιουργία αυτού ακριβώς του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο το παιδί θα μπορεί να εργάζεται με συγκέντρωση και υλικό (δουλειές) που ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον για όση ώρα αυτό παραμένει «ενεργό» νιώθοντας έτσι τη χαρά της δημιουργίας.
Περίοδοι ειδικής ευαισθησίας
Το παιδί παρουσιάζει διάφορες «περιόδους ειδικής ευαισθησίας» κατά την διάρκεια των οποίων εμφανίζονται στο παιδί ειδικά κίνητρα, τα οποία βάζουν σε ενέργεια όλες τις ψυχικές του δυνάμεις, προκειμένου να κατακτήσει μια συγκεκριμένη ικανότητα ή έννοια. Αν, λοιπόν, το παιδί έχει την ευκαιρία να ασκήσει για παράδειγμα την ομιλία ή το βάδισμα την κατάλληλη εποχή, τότε αυτές οι κατακτήσεις θα έχουν την τελειότητα και το βάθος που δε θα είχαν ποτέ, αν δεν είχαν γίνει σ' αυτές τις εποχές ειδικής ευαισθησίας.
Η διαδικασία της μάθησης
Η μάθηση στο Μοντεσσοριανό σχολείο δεν προκύπτει από την κλασσική μορφή της διδασκαλίας. Έχει την έννοια της αυτοαγωγής, της αυτομόρφωσης. Δηλαδή η εκπαίδευση του παιδιού προκύπτει μέσα από την ατομική του εργασία σ' ένα επιστημονικά οργανωμένο ειδικό περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες πειραματισμού, έρευνας, μελέτης κι ανακάλυψης της γνώσης, ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο με την ελεύθερη κι αυθόρμητη δράση του ίδιου του παιδιού θα μπορούν ν' αναπτυχθούν και να εξελιχθούν ομαλά όλες οι ιδιότητες και οι ικανότητές του. Πρόκειται για ένα συγκεκριμένο περιβάλλον αφ' ενός σπιτικό (κτιριακός χώρος και εξοπλισμός), επίπλωση προσαρμοσμένη στις δυνατότητες και δεξιότητες του παιδιού (ορισμένο παιδαγωγικό υλικό), αφ' ετέρου ορισμένου κλίματος πνευματικής και ψυχικής ζωής.
Εσωτερική ενότητα
Η προσωπικότητα του παιδιού αναπτύσσεται ομαλά μόνο με την προσωπική του εργασία, που έρχεται σαν αποτέλεσμα της δικής του βούλησης και της δικής του σκέψης, ακολουθώντας το νόμο της εσωτερικής ενότητας (βούληση – σκέψη – δράση). Οποιαδήποτε επιβολή, υποβολή ή υποκατάσταση οδηγεί στη διάσπαση του νόμου, με συνέπεια την εκδήλωση μη ομαλών χαρακτηριστικών στη συμπεριφορά του παιδιού (απέχθεια προς την εργασία, τεμπελιά, κ.α.)
Ελευθερία – πειθαρχία
Η ελευθερία εμπεριέχει μέσα της την έννοια της πειθαρχίας. Όταν δίνουμε στο παιδί τη δυνατότητα να ικανοποιήσει τις ζωτικές βιολογικές ανάγκες του καμία επιβολή ή βία δε χρειάζεται. Η ελευθερία, που χαρίζει στο παιδί η εργασία που ικανοποιεί, καλλιεργεί την αξιοπρέπεια, την καλοσύνη και την αγάπη προς όλους και οδηγεί στην εσωτερική πειθαρχία. Μ' αυτήν την έννοια η ελευθερία και η πειθαρχία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Οι Αρχές της Σχολής
Οι γονείς που επιλέγουν τη Μοντεσσοριανή Σχολή Αθηνών, πρέπει να γνωρίζουν ορισμένες αρχές, που είναι απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία του Σχολείου.
• Τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι πολύ σημαντικά για την πνευματική του ανάπτυξη, γι' αυτό είναι απαραίτητο να φοιτήσει από πολύ νωρίς στο Νηπιαγωγείο. Για τον ίδιο λόγο δε δεχόμαστε παιδιά μεγαλύτερα των τεσσάρων ετών.
• Το σχολείο δεν είναι χώρος φύλαξης παιδιών, αλλά χώρος διεύρυνσης των γνώσεών τους και διαμόρφωσης του χαρακτήρα τους. Για την επίτευξη αυτών των σκοπών είναι απαραίτητο οι αντιλήψεις περί αγωγής των γονέων να συμπίπτουν με τις παιδαγωγικές αντιλήψεις του σχολείου.
• Οι γιορτές και οι εκδηλώσεις των παιδιών γίνονται από τα παιδιά του Δημοτικού για τα παιδιά του Νηπιαγωγείου και τους δασκάλους τους. Το σχολείο συνιστά τη μη συμμετοχή των γονέων επειδή αυτή καθιστά αναπόφευκτη την κριτική. (Επιβράβευση, σύγκριση, απόρριψη).
• Κάθε αίθουσα διδασκαλίας στεγάζει δύο τάξεις (περί τα 20 παιδιά). Στο σχολείο δε γίνεται από καθέδρας διδασκαλία. Η εργασία γίνεται ατομικά, ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε παιδιού, με τη βοήθεια παιδαγωγικού υλικού κατάλληλου στην κατανόηση και της πιο αφηρημένης γνώσης. Ο εκπαιδευτικός στην αρχή είναι ενεργητικός, για να συσχετίσει το παιδί με το περιβάλλον και όταν επιτευχθεί αυτή η συσχέτιση αποσύρεται και γίνεται παρατηρητής. Δεν υπάρχουν επιπλήξεις, τιμωρίες, συγκρίσεις, αμοιβές.
• Ο τρόπος εργασίας είναι τέτοιος, που τα παιδιά κάθε τάξης δεν κάνουν την ίδια εργασία, ούτε βρίσκονται στον ίδιο βαθμό προόδου. Στο Δημοτικό δε δίνεται έλεγχος προόδου ή βαθμολογία, παρά ένα αναμνηστικό ενδεικτικό ή απολυτήριο στο τέλος κάθε χρονιάς. Το σχολείο διαθέτει το απαραίτητο παιδαγωγικό υλικό που καλύπτει το αναλυτικό πρόγραμμα του Υπουργείου. Στο σχολείο δεν υπάρχει ωρολόγιο πρόγραμμα. Τα παιδιά δεν κάνουν διάλειμμα σε ορισμένες ώρες.
Η Εργασία στις μονάδες της Μοντεσσοριανής Σχολής Αθηνών.
Η βάση της εργασίας είναι η ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας και του πνεύματος του παιδιού με τη στοργή, την κατανόηση, την ήρεμη, ευγενική και χαρούμενη συμπαράστασή των δασκάλων.
Οι τρεις βασικοί νόμοι της ομαλής λειτουργίας της τάξης είναι:
• Ό,τι χρησιμοποιεί ο καθένας πρέπει να το ξαναβάζει στη θέση του.
• Δεν παίρνουμε τίποτα απ' τα χέρια του άλλου.
• Δεν ενοχλούμε τους άλλους στη δουλειά τους.
Στην τάξη εργασίας ο δάσκαλος προσέχει την οργάνωση του περιβάλλοντος, μαθαίνει στα παιδιά τη χρήση των αντικειμένων, παρακολουθεί τα παιδιά, πλησιάζει αυτά που τον καλούν, ακούει εκείνον που μιλάει κι απαντάει σ' εκείνον που τον ρωτάει. Εμψυχώνει τα παιδιά με γλυκές κουβέντες και κάνει αισθητή την παρουσία του σ' εκείνον που τη ζητάει, δεν επεμβαίνει σ' εκείνον που τραβάει μονάχος το δρόμο του. Ο δάσκαλος καθοδηγεί τη φυσική δραστηριότητα του παιδιού, σχεδόν χωρίς να το ξέρει το παιδί. Έτσι με την ελεύθερη επιλογή ασχολιών και την ενεργό συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία μάθησης, επιτυγχάνεται το μέγιστο της απόδοσής του κατά το χρόνο παραμονής στο σχολείο, γι' αυτό και δεν χρειάζεται προετοιμασία ή υποχρεωτική εργασία στο σπίτι.
Τα μικρά εργάζονται πάντα με υλικό, για να μπορούν αργότερα να κατανοούν και τις πιο αφηρημένες έννοιες. Βοηθάμε πάντα το παιδί, να έρθει σε δημιουργική επαφή με το υλικό. Του μαθαίνουμε να το χρησιμοποιεί σωστά και του δείχνουμε ακριβώς εκείνο που οδηγεί στην πνευματική ανάπτυξη. Αποφεύγουμε τη διόρθωση λαθών, ιδίως στα μικρά παιδιά, όταν εργάζονται με υλικό. Το λάθος δείχνει πως δεν είναι ακόμα ώριμα γι' αυτή τη δουλειά. Σεβόμαστε το παιδί, που δεν εργάζεται ή που παρακολουθεί άλλους που εργάζονται.
Δεν επαινούμε αυτούς που εργάζονται καλύτερα, ούτε περιφρονούμε αυτούς που δεν αποδίδουν πολύ. Δείχνουμε αξιοπρεπή συμπαράσταση στο παιδί που ξεπέρασε μια δυσκολία του (το ήξερα πως θα τα κατάφερνες). Συγκεντρώνουμε όλη την προσπάθειά μας έτσι, που ο δυναμισμός του παιδιού να διοχετεύεται σε δράση ωφέλιμη για τον εαυτό του, οπότε δε θα του μείνει δυναμισμός για μη αποδεκτές κοινωνικά συμπεριφορές (ελαττώματα). Κάθε μη αποδεκτή συμπεριφορά του παιδιού θα πρέπει να ερμηνεύεται και να μην καταλογίζουμε ευθύνες στο παιδί γι' αυτές. Δε μιλάμε ποτέ άσχημα για ένα παιδί, ούτε μπροστά, ούτε πίσω του. Καμία κακή κριτική για το παιδί. Την επαναλαμβάνουν τα άλλα κι έτσι καλλιεργούμε την αντικοινωνικότητα.
Η ματιά μας προς το παιδί να δείχνει πάντα συμπάθεια. Μπορεί να μαλώσει κανείς ένα παιδί, με αγάπη, με καλοσύνη. Στις ατυχίες του, ζημιές, πεσίματα, πόνους, να δείχνουμε συμπαράσταση. Ούτε να τρομάζουμε μεταδίδοντάς του τον τρόμο, ούτε όμως ν' αδιαφορούμε. Στους γονείς να μη λέμε τις λεγόμενες «αταξίες» των παιδιών τους, ούτε τις δυσκολίες τους, εκτός αν είμαστε βέβαιοι πως μπορούν να μας βοηθήσουν. Αν τα παιδιά νιώθουν πως τα μαρτυράμε, χάνουν την εμπιστοσύνη τους. Ένα μυστικό ενώνει δύο φίλους. Η αποκάλυψή του χαλάει τη φιλία.
Δεν υπηρετούμε τα παιδιά. Βοηθάμε μόνο, όταν αυτά μας έχουν ανάγκη. Στο σχολείο δεν υπάρχουν αγορίστικες και κοριτσίστικες δουλειές. Δεν κάνουμε καμία κριτική στ' αγόρια που πλένουν τα πιάτα, ή στα κορίτσια που παίζουν μπάλα. Δεν απευθυνόμαστε σ' όλους μαζί, αλλά ατομικά σε κάθε μαθητή. Συμπεριφερόμαστε στα παιδιά με τον καλύτερο τρόπο, την διακριτικότερη ευγένεια και τους προσφέρουμε με προθυμία ό,τι καλύτερο έχουμε μέσα μας κι ό,τι καλύτερο έχουμε στη διάθεσή μας.
Καμία μέρα χωρίς τραγούδια, ιδίως στα μικρά παιδιά. Συχνά ομαδικά παιχνίδια μέσα κι έξω από την τάξη.
Καμία μέρα χωρίς τραγούδια, ιδίως στα μικρά παιδιά. Συχνά ομαδικά παιχνίδια μέσα κι έξω από την τάξη.
Πηγή: Μοντεσσοριανή Σχολή Αθηνών "Μαρία Γουδέλη" μέσω του childit
Η παιδαγωγική φιλοσοφία της σχολής Montessori