Όλα αυτά ακούγονται ίσως λίγο ασαφή για τα νέα ζευγάρια πουθέλουν να δοκιμάσουν τις παραπάνω μεθόδους και χρειάζονται αρκετές επεξηγήσειςγια να γίνουν κατανοητά. Για το λόγο αυτό, επικοινωνήσαμε με τρεις ειδικούςεπιστήμονες, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουν συμβάλλει στην κατάρτισητου προσχεδίου, και τους ζητήσαμε να σχολιάσουν και να αναλύσουν τα νέα αυτάμέτρα. Στην πορεία, βέβαια, όταν τα μέτρα μπουν στην πράξη και αρχίζουν ναεφαρμόζονται, το ζευγάρι θα μπορεί να κατανοήσει τι ακριβώς συμβαίνει και θααρχίσει να αισθάνεται όλο και πιο ασφαλές σχετικά με την εφαρμογή της τεχνητήςή υποβοηθούμενης αναπαραγωγής - όπως λέγεται επιστημονικά.
Ποιο είναι, όμως το πρωταρχικό κίνητρο; Ο ουσιαστικός λόγοςπου πρέπει να υπάρχει μια νομοθεσία που θα συνοδεύει αυτές τις μεθόδουςγονιμοποίησης.
Σύμφωνα με τον κ. Κουμάντο, πρόεδρο τηςΝομιμοπαρασκευαστικής Επιτροπής: «Το κίνητρο μας για τη δημιουργία τουνομοθετικού πλαισίου δεν ήταν τόσο να βοηθήσουμε την υπογεννητικότητα, αλλά ναπροστατεύσουμε όλους όσους παίρνουν μέρος σε αυτή τη διαδικασία, από τραύματαπου μπορεί να δημιουργήσει η αδυναμία του ζευγαριού να αποκτήσει παιδιά, ηαποκάλυψη του δότη του σπέρματος, η παράβαση της συμφωνίας για τη δανεικήμητέρα. Όλα αυτά κρύβουν τον κίνδυνο να προκαλέσουν μεγάλα τραύματα. Η τεχνητήγονιμοποίηση, δηλαδή η ιατρικά υποστηριζόμενη ανθρώπινη αναπαραγωγή, δεν μπορείνα πραγματοποιηθεί ανεξέλεγκτα, αλλά πρέπει απαραίτητα να γίνεται κάτω απόορισμένες προϋποθέσεις.»
Αν γίνει χωρίς τις προϋποθέσεις αυτές, τότε θα πρέπει ναυπάρχει η κατάλληλη νομοθεσία που θα προστατεύει το παιδί που θα γεννηθεί, ώστενα μη θεωρηθεί, για παράδειγμα, εξώγαμη. Δεν πρέπει να υπάρχει, δηλαδή, καμιάκύρωση που να έχει σαν αποτέλεσμα τη βλάβη του παιδιού. Όπως τονίζει ο κ. Γ.Κουμάντος: «Τα νέα αυτά μέτρα θα παρθούν για να προστατευθούν όλοι όσοιενδιαφέρονται, αλλά η μέριμνα της Επιτροπής είναι να μη ζημιωθούν τα παιδιά πουθα γεννηθούν. Με λίγα λόγια, η κύρια επιλογή των ρυθμίσεων που προτείνουμε ήταννα μη πληρώσει τα σπασμένα το παιδί. Παρ' όλα αυτά, ευχόμαστε η εφαρμογή τουςνα καταπολεμήσει κατά ένα σημαντικό βαθμό και την υπογεννητικότητα». Αςδούμε ποιες μέθοδοι αναπαραγωγής θα προστατευθούν από το νόμο.
Δανεική μητέρα.
Τι είναι: Είναι η μέθοδος τεχνητήςγονιμοποίησης που χρησιμοποιείται όταν η γυναίκα δεν μπορεί να συγκρατήσει καινα μεγαλώσει το έμβρυο στη δική της μήτρα. Λαμβάνεται, λοιπόν, ένας αριθμός απότα ωάρια της, που γονιμοποιούνται από το σπέρμα του συζύγου της στο εργαστήριο,όπως ακριβώς γίνεται με την εξωσωματική γονιμοποίηση. Το έμβρυο, αφού περάσουνλίγες μέρες, μεταφέρεται στη μήτρα μιας άλλης μητέρας (που ονομάζεται δανεικήμητέρα), η οποία κυοφορεί το μωρό για λογαριασμό του ζευγαριού. Όταν το μωρόγεννηθεί, παραδίδεται στο ζευγάρι που είχε το πρόβλημα.
Τι προτείνει ο νόμος: Η χρήση της μεθόδου τηςδανεικής μητέρας θα επιτρέπεται μόνο στις γυναίκες που δεν μπορούν οι ίδιες ναμείνουν έγκυοι και η απόφαση θα κατοχυρώνεται με δικαστικό έλεγχο. Η γυναίκαπου κυοφορεί το έμβρυο θα μπορεί να διεκδικήσει το παιδί - αν πιστεύει ότιείναι δικός της - μόνο με δικαστική αγωγή.
Πρόκειται ίσως για την πιο πολυσυζητημένη βοήθεια προς ταάτεκνα ζευγάρια, που έχει δώσει αφορμή για πολλά σενάρια, ιστορίεςεπιστημονικής φαντασίας, δικαστικά μελό, όπου πχ μια νέα γυναίκα προσφέρει τημήτρα της για να μεγαλώσει το έμβρυο που ανήκει σε άλλη - συνήθως πλούσια καινέα, που θέλει να προστατεύσει το σώμα της από την ταλαιπωρία της εγκυμοσύνης,- δένεται με το μωρό και το σκάει μαζί του ...; Ή μια γυναίκα που αδυνατεί νατεκνοποιήσει συνδέεται συναισθηματικά με άλλη γυναίκα, η οποία προσφέρει τημήτρα της - φυσικά όχι αφιλοκερδώς - και μοιράζουν με αυταπάρνηση τασυναισθήματα τους για το νέο μωρό που θα έρθει στον κόσμο.
Σενάρια που ακούγονται υπερβολικά, έχουν, όμως, μεγάλη δόσηπραγματικότητας και βασίζονται στα καμώματα της ανθρώπινης φύσης. Δενείναι διόλου απίθανο μια γυναίκα να ζητήσει από μια άλλη γυναίκα να κυοφορήσειτο μωρό της, μόνο και μόνο για να μην καταστρέψει την εικόνα του σώματος της,όπως επίσης είναι απόλυτα φυσιολογικό η δανεική μητέρα να συνδεθεί με το μωρόπου μεγαλώνει στην κοιλιά της και να επιθυμεί να το κρατήσει για τον εαυτό της.
Ωστόσο, όλες αυτές οι περιπτώσεις χρειάζονται όρια για ναεξελιχθούν προς όφελος του μωρού, γι' αυτό κρίθηκε απαραίτητο να υπάρξει ένασχέδιο νόμου, που θα βάζει την πολύπλοκη αυτή διαδικασία σε τάξη και στη χώραμας.
«Ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών των θεμάτων, βέβαια, αλλάζειαπό χώρα σε χώρα,» εξηγεί ο κ. Γ. Κουμάντος. «Και παρόλο που υπάρχουν διεθνείςσυμβάσεις, η νομοθεσία πρέπει να προσαρμόζεται στην ηθική και στις ανάγκες κάθεχώρας. Για παράδειγμα, το ζήτημα της δανεικής μητέρας σε κάποιες χώρεςαπαγορεύεται αυστηρά. Αντίθετα, εμείς θεωρούμε ότι θα έπρεπε να επιτραπεί στιςπεριπτώσεις που είναι αδύνατο η γυναίκα να κυοφορήσει και δεν υπάρχει άλλοςτρόπος να αποκτήσει παιδιά. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι σε αυτές τιςπεριπτώσεις η ανικανότητα της γυναίκας να κυοφορήσει θα ελέγχεται ιατρικάμε δικαστική απόφαση. Δεν θα μπορεί, δηλαδή, η κάθε γυναίκα που δεν θέλει νααποκτήσει κοιλιά ή να πάρει τρία ή τέσσερα κιλά, να αναζητήσει μια δανεικήμητέρα και να την πληρώσει για να μείνει έγκυος στη θέση της.
«Αυτό που θέλω να διευκρινίσω επίσης», συνεχίζει ο κ. Γ.Κουμάντος, «είναι ότι η γέννηση από δανεική μητέρα μπορούσε να πραγματοποιηθείεδώ και αρκετά χρόνια. Δεν υπήρχε, όμως, κανένας νόμος που να προστατεύει τηγυναίκα, με αποτέλεσμα να μπορεί η δανεική μητέρα να πει ότι το παιδί είναιδικό της και να μην υπάρχει κανένας τρόπος να αποδειχθεί το αντίθετο. Εμείςπροτείνουμε το νομοθετικό πλαίσιο που θα κατοχυρώνει τη μητρότητα, αλλά και τοίδιο το παιδί, το οποίο θα γεννιέται από μια (δανεική) άλφα μητέρα, αλλά θαανήκει αυτομάτως στη βήτα. Αυτό θα γίνεται με συναίνεση και των δυο πλευρώναλλά και με την άδεια του δικαστηρίου, ώστε το νεογέννητο να εγγράφεταικατευθείαν στο ληξιαρχείο με το όνομα του ζευγαριού που «παρήγγειλε».
Είναι έτοιμη, όμως, η ελληνική κοινωνία να δεχτεί τηνεφαρμογή της δανεικής μητέρας; «Ίσως το θέμα της δανεικής μητέρας να σοκάρειακόμα και σήμερα την ελληνική κοινωνία,» εξηγεί ο κ. Μεσσήνης, καθηγητήςγυναικολογίας και υπεύθυνος σε θέματα υπογονιμότητας, και συνεχίζει, «Ανβρεθούμε, όμως, στη θέση μιας γυναίκας που έχει κάνει πάρα πολλές προσπάθειες,έχει κουραστεί και έχει απογοητευθεί και γνωρίζει ότι το γεννητικό της σύστημαδεν της επιτρέπει να κυοφορήσει, τότε θα καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι αυτήη λύση για εκείνη. Μια δική μου ασθενής μου είπε μόνη της και σχεδόναπελπισμένη: «Γιατρέ μήπως θα μπορούσα να δανειστώ μια μήτρα;» κάτι που δείχνειότι όλες οι γυναίκες που βρίσκονται σε αυτή τη θέση είναι έτοιμες να δεχτούν μεμεγάλη ευκολία την εφαρμογή της δανεικής μητέρας.
Γι' αυτό ο δανεισμός της μήτρας είναι ένα ζήτημα που πρέπεινα το αντιμετωπίζουμε θετικά, αρκεί να πραγματοποιείται ως ιατρική βοήθεια προςτο ζευγάρι και όχι για άλλες σκοπιμότητες, όπως για παράδειγμα, για λόγουςαισθητικής. Από την άλλη, είναι σημαντικό να υπάρχει ο κατάλληλος έλεγχοςσχετικά με τα κέντρα που πραγματοποιούν αυτές τις μεθόδους υποβοηθούμενηςαναπαραγωγής».
Σπέρμα από δότη.
Τι είναι: Η μέθοδος της τεχνητής αναπαραγωγής,η οποία χρησιμοποιείται όταν το σπέρμα του συζύγου δεν μπορεί να γονιμοποιήσειτο ωάριο της γυναίκας. Σε αυτή την περίπτωση, με την προτροπή και τηγνωμοδότηση του γιατρού, το ζευγάρι μπορεί να αναζητήσει το σπέρμα κάποιουάγνωστου δότη από την ειδική τράπεζα σπέρματος.
Τι προτείνει ο νόμος: Να κατοχυρώνεται ηανωνυμία του δότη σπέρματος, με εξαίρεση την πληροφόρηση για κληρονομικά θέματαυγείας όταν αυτό είναι απαραίτητο. Το σπέρμα του δότη είναι ένα ζήτημα που δεναφορά μόνο τις άτεκνες και άγαμες γυναίκες που επιθυμούν ένα παιδί.Χρησιμοποιείται και από έναν μεγάλο αριθμό ζευγαριών, όπου το σπέρμα του πατέραδεν είναι ικανό να γονιμοποιήσει το ωάριο της μητέρας. Συνήθως χρησιμοποιείταιάγνωστο σπέρμα, με χαρακτηριστικά μάλιστα όσο το δυνατόν πλησιέστερα σε εκείνατου πατέρα, ώστε να μην υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ της βιολογικής και τηςνομικής πατρότητας. Οι γυναίκες ή τα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδίμε αυτή τη μέθοδο, μπορούν να το ζητήσουν από το γιατρό τους, ο οποίος θα τουςκατευθύνει στην κατάλληλη τράπεζα σπέρματος. Μέχρι σήμερα ο νόμος ζητούσε τηνενυπόγραφη συγκατάθεση του πατέρα, ώστε να κατοχυρωθεί η πατρότητα του παιδιούμετά τη γέννηση του. Με το προσχέδιο που προτάθηκε πρόσφατα, γίνεται ένα ακόμαβήμα για την προστασία του παιδιού, αλλά και του ζευγαριού, και κατοχυρώνεται ηπλήρης ανωνυμία του δότη. Έτσι, δεν γνωρίζουν ούτε οι γονείς, αλλά ούτε και ταπαιδιά, ποιος μπορεί να είναι ο φυσιολογικός πατέρας, και, φυσικά, δεν θα μάθειποτέ ούτε ο ίδιος ο δότης ποια είναι τα παιδιά του. Η μόνη πληροφορία πουμπορεί να έχει στη διάθεση της η οικογένεια είναι πάνω σε κληρονομικά θέματαυγείας, για τα οποία είναι απαραίτητο να έχει μια σαφή εικόνα.
«Η ανωνυμία του δότη του σπέρματος είναι απαραίτητηγιατί είναι μια κατάσταση που προσφέρεται για μεγάλους εκβιασμούς», αναφέρει οκ. Κουμάντος. «Για παράδειγμα, «Το παιδί που προέρχεται από εμένα και αν δενμου δώσεις αυτά που σου ζητάω, θα πάω να το αποκαλύψω». Επίσης, η ανωνυμίαπροστατεύει τόσο το δότη όσο και το παιδί από ψυχολογικά τραύματα που μπορεί ναεμφανισθούν αργότερα. Αν ο δότης μπορεί να αποκτήσει παιδί, το γεγονός ότικάποιος άλλος έχει ένα παιδί με το γενετικό του υλικό, θα μπορούσε ναπροκαλέσει πολλά προβλήματα». Γι' αυτό το λόγο, ούτε ο ένας ούτε οάλλος πρέπει να γνωρίζει ότι έχει συμβεί. «Η χρήση σπέρματος δότη»,επιβεβαιώνει η κ. Κοντογιάννη, γενετίστρια - εμβρυολόγος, «ήδη χρησιμοποιείταισε μεγάλο βαθμό από τα άτεκνα ζευγάρια, χωρίς, όμως, να γίνεται γνωστό σεκανέναν άλλον πέρα από το γιατρό που θα αναλάβει το ζευγάρι. Μάλιστα, πολλέςφορές επιλέγουμε ο δότης να μοιάζει φυσιογνωμικά με τον πατέρα, όσο το δυνατόνπερισσότερο, να έχει την ίδια ομάδα αίματος και άλλα βιολογικά χαρακτηριστικά,ώστε η όλη ιστορία να παραμένει μια προσωπική υπόθεση της οικογένειας. Ηεξασφάλιση, επομένως της ανωνυμίας του δότη και η κατοχύρωση ότι πρόκειται γιαδότη σπέρματος και όχι για πατέρα, θα προστατεύσει περισσότερο την οικογένειααπό ψυχολογικά προβλήματα, που θα έχουν σχέση, για παράδειγμα, με την πιθανήδιεκδίκηση του παιδιού από το δότη».
Η επιλογή του φύλου.
Τι είναι:Η μέθοδος της τεχνητής γονιμοποίησηςκατά την οποία ο γιατρός επιλέγει ποιο έμβρυο θα εμφυτευτεί στη μήτρα τηςγυναίκας με βάση το φύλο.
Τι προτείνει ο νόμος: Δεν θα επιτρέπεται ηεπιλογή φύλου, παρά μόνο για λόγους υγείας, όταν υπάρχει στην οικογένεια μεσοβαρή κληρονομική ασθένεια που μεταφέρεται μονάχα στο ένα φύλο.
Αγόρι ή κορίτσι: Είναι ένα ερώτημα που απασχολεί ταζευγάρια αλλά και ολόκληρο τον κύκλο που τα περιβάλλει από την πρώτη στιγμή τηςσύλληψης ...; ίσως και νωρίτερα. Πόσο μάλλον όταν έχουν προηγηθεί τρία ήπερισσότερα αδέρφια του ίδιου φύλου.
Παρ' όλα αυτά, το θέμα της επιλογής του φύλου με σκοπό ναικανοποιήσει τις ελπίδες και τις φιλοδοξίες των γονιών δεν έχει θετικήαντιμετώπιση από τον επιστημονικό άλλα και τον νομοθετικό κόσμο. Και αυτόδιότι η μεγάλη αυτή δυνατότητα της σύγχρονης ιατρικής πρέπει να χρησιμοποιείταιαυστηρά μόνο για ιατρικούς λόγους, για την πρόληψη από σοβαρές ασθένειες καιτην προστασία της οικογένειας από κάποια κληρονομική μάστιγα. Πράγματι,υπάρχουν κληρονομικές ασθένειες, όπως η μυοπάθεια Duchenne, ο δαλτονισμός καιάλλες, οι οποίες συνδέονται στενά με το φύλο, με αποτέλεσμα η υγεία του παιδιούνα εξαρτάται από το αν θα γεννηθεί αγόρι ή κορίτσι. «Η ηθική είναι οπρώτος τομέας που προστατεύεται με την ύπαρξη της κατάλληλης νομοθεσίας για τηνεπιλογή του φύλου», επισημαίνει ο κ. Μεσσήνης και συνεχίζει, «Το να επιλέγει ογιατρός ποιο έμβρυο θα εμφυτευτεί και ποιο όχι είναι ένα θέμα καθαρά ηθικό, πουέχει σχέση με το πότε ένα έμβρυο θεωρείται ζωντανός οργανισμός και ποιος έχειδικαίωμα να επιλέξει αν θα χρησιμοποιηθεί ή αν θα «πεταχτεί». Οι επιστήμονεςστην Αμερική, για παράδειγμα, μπορούν να χρησιμοποιήσουν για ερευνητικούςσκοπούς ένα έμβρυο που είναι κάτω των 14 ημερών από την ημέρα της γονιμοποίησηςτου ωαρίου, γιατί μέχρι εκείνη την ημέρα το έμβρυο είναι μια άμορφη μάζα πουδεν έχει νευρικό σύστημα, που δεν αισθάνεται. Το θέμα της επιλογής του φύλουχρειάζεται ακόμα μεγαλύτερη προσοχή σχετικά με το πότε πρέπει να γίνεται καιπότε όχι. Όταν πρόκειται για καθαρά ιατρικούς λόγους, τότε φυσικά δεν σηκώνεισυζήτηση. Διαφορετικά, είναι πολύ εύκολο να διαταραχθεί η ισορροπία της φύσης».
«Πράγματι, σε χώρες όπως η Ινδία και η Κίνα, όπου η επιλογήφύλου εφαρμόζεται σε μεγάλο βαθμό, δημιουργήθηκαν τεράστια προβλήματαδημογραφικά» αναφέρει η κ. Κοντογιάννη. «Σε αυτές τις χώρες, ήταν αναμενόμενονα προτιμούνται τα αγόρια. Αντίθετα, στη Βόρεια Αμερική, όπου η επιλογή φύλουγια την ισορροπία της οικογένειας επιτρέπεται - όταν για παράδειγμα μιαοικογένεια έχει τρία κορίτσια και θέλει ένα αγόρι - δεν παρατηρήθηκε ανάλογοπρόβλημα γιατί η ζήτηση ήταν 50/50. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει - τουλάχιστον στανέα ζευγάρια - μια προτίμηση ως προς το φύλο. Οι περισσότεροι γονείςενδιαφέρονται να αποκτήσουν ένα υγιές παιδί».
«Είναι επόμενο ο νόμος να μην επιτρέπει μια επιλογή τουτύπου «θέλω να κάνω τρία αγόρια και τέσσερα κορίτσια». Και αυτό γίνεται διότιπρέπει ο κόσμος να καταλάβει ότι αυτές οι ιατρικές πράξεις δενπραγματοποιούνται επειδή επιθυμούμε να φτιάξουμε μια ράτσα όπως εμείς τηθέλουμε, στα μέτρα μας», ολοκληρώνει ο κ. Κουμάντος.
Τα πλεονεκτήματα του νόμου.
«Το άτεκνο ζευγάρι θα βοηθηθεί σε μεγάλο βαθμό από τονόμο πλαίσιο. Κι αυτό γιατί πριν από το νόμο εμείς οι ειδικοί δεν μπορούσαμε ναβοηθήσουμε το ζευγάρι, διστάζουμε να εφαρμόσουμε ορισμένες επιστημονικέςεξελίξεις και τεχνολογικά επιτεύγματα. Διότι δεν υπήρχε η απαραίτητη νομικήκάλυψη», αναφέρει η κ. Κοντογιάννη. «Για παράδειγμα, ήταν δύσκολο μέχρισήμερα να μπουν σε εφαρμογή οι ιατρικές πράξεις της δανεικής μητέρας, γιατί δενυπήρχε καμιά εξασφάλιση, ούτε του ζευγαριού αλλά ούτε και του επιστήμονα».
Όπως, τέλος, εξηγεί ο κ. Μεσσήνης: «Τώρα, τα ζευγάρια θαγνωρίζουν πια μέχρι που μπορούν να φτάσουν. Όσο για το αν θα αυξηθεί ηγονιμότητα των ζευγαριών με την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, αυτό είναικάτι που δεν μπορώ να το προβλέψω. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η εφαρμογή όλωναυτών των μεθόδων θα είναι πλέον σωστότερη».
Όχι στην κλωνοποίηση.
Το προσχέδιο του νόμου που προτάθηκε πρόσφατα καλύπτειεπίσης το πολυσυζητημένο θέμα της κλωνοποίησης για αναπαραγωγικούς σκοπούς,σύμφωνα με το οποίο απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή με την επιστημονική μέθοδοτης κλωνοποίησης. Στη χώρα μας, όπως και στις περισσότερες χώρες του κόσμου,έχει κυρωθεί η Διεθνής Σύμβαση του Οβιέδο (1997), η οποία απαγορεύει επίσης τηνκλωνοποίηση για ερευνητικούς θεραπευτικούς σκοπούς. Παρ' όλα αυτά, «εξακολουθείνα τηρείται επιφυλακτική στάση», όπως αναφέρει ο κ. Κουμάντος, «εφόσον υπάρχειασάφεια και ρευστότητα γύρω από αυτό το θέμα σε παγκόσμια κλίμακα».
Τεχνητή Αναπαραγωγή