Η Μάρτζορι Τέιλορ, αμερικανίδα ψυχολόγος και συγγραφέας, στο βιβλίο της Imaginary Friends and the Children who create them ασχολήθηκε αποκλειστικά με τα παιδιά με φανταστικόυς φίλους. Η ίδια αφιέρωσε πολλά χρόνια παρατηρώντας, μιλώντας και αναλύοντας τη συμπεριφορά αυτών των παιδιών και, παρ' όλες τις εκατοντάδες συζητήσεις που έχει κάνει μαζί του, όπως χαρακτηριστικά λέει, δεν παύουν να την εκπλήσσουν. Μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές φιγούρες από αυτές που ανακάλυψε η μάρτζορι έιναι μια μικροσκοπική μαμά που τη λένε Έλφι Γουέλφι. Έχει φουσκωτά μαλλιά στα χρώματα του ουράνιου τόξου, είναι κτηνίατρος και τον άντρα της τον λένε Σάμι Γουάμι. Και οι δυο τους "κατοικούσαν" στο μυαλό του πεντάχρονου Τζορτζ. Όταν, για παράδειγμα, ο μικρός Τζορτζ έβλεπε τη μαμά του κατσούφα, της έλεγε πως η Έλφι Γουέλφι πάντα χαμογελάει. Αλλά κάποιες φορές, όταν ο ίδιος ήταν άτακτος, έλεγε στη μαμά του πως η κυρία Έλφι δεν θα τον μάλωνε ποτέ. Προσπάθεια χειρισμού ή πονηριά; Ότι κι αν ήταν πρόκειται σίγουρα για ένα ευφυές δημιούργημα. Ο Τζόνι έχει για κολλητό τον 91χρονο Ντέρεκ, ο οποίος, παρόλο που το ύψος του φτάνει μόλις τους εξήντα πόντους, κυνηγάει αρκούδες. Ή το παιδί του χασάπη, που έχει πράσινο δέρμα, ένα μάτι στο κέντρο του προσώπου του και δεν δουλεύει στο χασάπικο. Ένα κοριτσάκι είχε μια μικρή ξανθιά φίλη χωρίς πόδια, άλλα παιδιά υιοθετούν ζώα, παράξενα αντικείμενα, διάφορες ανθώπινες βερσιόν ή χαρακτήρες από βιβλία. Οι φανταστικοί τους φίλοι μπορεί να έχουν οποιοδήποτε σχήμα ή μέγεθος. Ένας τέτοιος φίλος του επτάχρονου Νικόλα ήταν άσος του σκέιτμπορντ. Ο Νικόλας τον είχε πάντα στην τσέπη του, εκείνος τον περίμενε υπομονετικά κάθε μέρα στο σχολείο και στην επιστροφή τον ανέβαζε στο σκέιτμπορντ και γύριζαν στο σπίτι παρέα. Βέβαια, κάποιες φορές συμβαίνουν και "ατυχήματα". Όπως, ας πούμε, αυτά τα τρία λιλιπούτεια αρκουδάκια που κρατούσε πάντα η Ντίνα στις χούφτες της. Για να γράψει ή για να πλυθεί, άλλαζε το ΄χερι με το οποίο τα κρατούσε. Μέχρι που συνέβη το αναπόφευκτο. Μια μέρα που η μαμά της ήρθε να την πάρει από το σχολείο, ξέχασε να τα αλλάξει χούφτα και έτσι τα αρκουδάκια συντρίφτηκαν.
Μέχρι πρόσφατα, οι ψυχολόγοι υποστήριζαν πως οι φανταστικοί φίλοι ήταν δημιουργήματα της φαντασίας κυρίως των νηπίων. Η αμερικανίδα ψυχολόγος Άννα Ρόμπι, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, έκανε μια έρευνα παρατηρώντας παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της, τα παιδιά που στο γραφείο της έφερναν τους φανταστικούς τους φίλους ήταν απίστευτα ευρηματικά. Κάποια της είπαν πως ο φανταστικός τους φίλος, τους περίμενε έξω από την πόρτα έτοιμος να μπει αν τον φώναζαν, κάποια άλλα πως τα περίμενε στο αυτοκίνητο. Ένα κοριτσάκι, μάλιστα, της είπε πως δεν ήταν ευγενικό που δεν πρόσφερε μια καρέκλα στη φίλη της. Οπότε και η Ρόμπι συνέχισε την υπόλοιπη συνεδρία με μια άδεια καρέκλα μιλώντας σε δύο ουσιαστικά πρόσωπα.
Παιχνίδια φαντασίας
Τα παιχνίδια που παίζουν τα νήπια είναι πολλά, οι ρόλοι όμως που αναλαμβάνουν όταν παίζουν είναι τριών ειδών: Πρώτον, οι οικογενειακοί. Παίζοντας συνήθως σε ζευγάρια, δηλαδή όταν ένα νήπιο αναλάβει το ρόλο της μητέρας, τότε το άλλο θα παίξει το ρόλο του πατέρα. Δεύτερον, οι ρόλοι χαρακτήρων. Μπορεί να είναι πραγματικοί ή φανταστικοί. Οι πραγματικοί σχετίζονται με πράγματα οικεία ή στοιχεία της προσωπικότητας τους. Οι φανταστικοί χαρακτήρες βασίζονται σε αντίστοιχους φανταστικούς ήρωες που γνωρίζουν κυρίως από την τηλεόραση, το σινεμά ή τα κόμικς, όπως τον Σούπερμαν ή τον Σπάιντερμαν. Τέλος, οι λειτουργικοί ρόλοι, που προσδιορίζονται από το θέμα του παιχνιδιού, π.χ. ο υπηρέτης, το τέρας, ο πυροσβέστης. Αυτοί είναι που δίνουν έδαφος στο να εμφανιστούν και οι φανταστικοί φίλοι.
Οι αριθμοί αποκαλύπτουν
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, 65% των παιδιών προσχολικής ηλικίας έχουν κατά καιρούν φαντστικούς φίλους που επινοούνται για ποικίλους λόγους. Ο πιο συνηθισμένος είναι πως στο φανταστικό αυτό πρόσωπο αναζητούν κάποιο φίλο που να εμπιστεύονται για να μοιράζονται μαζί του εμπειρίες και μυστικά. Από το ποστοστό αυτό, το 57% των "φίλων" είχαν ανθρώπινη μορφή, ενώ το 41% ήταν ζώα. Μάλιστα, το συντριπτικό ποσοστό έδειξε πως τα παιδιά επέλεξαν για φίλο ένα ζώο που οι γονείς αρνήθηκαν να τους πάρουν, όπως σκυλάκι ή γατάκι. Οι περισσότεροι φανταστικοί αυτοί σύντροφοι είναι φιλικοί, ενώ άλλοι ανεξέλεγκτοι ή και ενοχλητικοί. Η έρευνα έδειξε πως τα "άτομα" αυτά επινοούνται από τα παιδιά όταν χάνουν το ενδιαφέρον τους για κάποια δραστηριότητα. Τις περισσότερες μάλιστα φορές, όταν εγκαταλείπουν αυτούς τους φίλους, μετά ούτε καν τους θυμούνται. Σύμφωνα με τους ψυχίατρους, οι φίλοι αυτοί είναι πολύ χρήσιμοι, μια που με τη συμβολή τους αναπτύσσεται το γνωστικό και συναισθηματικό κομμάτι της προσωπικότητας των παιδιών. Επίσης, τα βοηθούν να διαπραγματεύονται τις επιθυμίες τους ή να τις κοινοποιούν όταν δειλιάζουν. Παρόλο που οι φανταστικοί φίλοι είναι εκκεντρικοί, πολλές φορές λειτουργούν ως συναισθηματική ασπίδα προστασίας. Όπως ο φανταστικός φίλος της Έμμα που συμμετείχε στην έρευνα της Τειλορ, η οποία ανέφερε πως επειδή η ίδια φοβόταν να πάει στο νοσοκομείο, ο φανταστικός της φίλος επισκεπτόταν τον μπαμπά της, που είχε σπάσει το πόδι του.
Φανταστικοί φίλοι εναντίον παιδικού άγχους
Πριν από κάποια χρόνια, μια μητέρα επισκέφτηκε το ιατρείο της ψυχολόγου Ρίτα Σπαρκς προκειμένου να θεραπεύσει την πεντάχρονη κόρη της από τη νυχτερινή ενούρηση. Δυστυχώς, το κοριτσάκι ήταν πολύ μικρό για να το αναλάβει η ψυχολόγος, η οποία όμως είχε μια πάρα πολύ καλή ιδέα. Της έγραψε για μια καλή νεράϊδα που βοηθούσε ένα κοριτσάκι που είχε ακριβώς το ίδιο πρόβλημα με εκείνο της κόρης της. Η νεράϊδα έβαζε μέσα σε ένα μεγάλο μπαλόνι όλα τα προβλήματα και τις κακές σκέψεις που είχε το κοριτσάκι και το άφηνε να πετάξει. Η μαμά άρχισε να διαβάζει αυτή την ιστορία λίγο πριν βάλει στο κρεβάτι την κόρη της και σε τρεις μέρες εκείνη σταμάτησε να βρέχεται στον ύπνο της. Από τότε, η νεράϊδα έρχεται όταν η μικρή βλέπει κακά όνειρα ή έχει αϋπνίες και πετάει τις έγνοιες της στη θάλασσα.
Τα οφέλη των παιχνιδιών προσποίησης
Τα νήπια με το παιχνίδι προσποίησης αναπτύσσουν την αυτογνωσία, την αυτοπεποίθηση και τον αυτοέλεγχο. Αυτό επιτυγχάνεται γιατί στο παιχνίδι τους έχουν την ικανότητα να εξερευνούν και να κυριαρχούν σε ένα χώρο που περιορίζεται μόνο από τα όρια της φαντασίας τους. Στο πλαίσιο της προσποίησης μπορούν να βιώσουν το αίσθημα της κυριαρχίας και της επιτυχίας ή να ξαναζήσουν δυσάρεστα γεγονότα και να τα "διορθώσουν" δίνοντας μια ευχάριστη φανταστική τροπή. Το παιχνίδι προσποίησης ακόμη και με έναν φανταστικό φίλο προσφέρει στο παιδί σημαντικά γνωστικά και γλωσσικά πλεονεκτήματα, γιατί κατά τη διάρκεια του μιλάει περισσότερο, οι προτάσεις του περιλαμβάνουν περισσότερες λέξεις και έχουν μεγαλύτερη πολυπλοκότητα. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά με φαντασία έχουν και υψηλές γλωσσικές επιδόσεις. Σε μελέτες όπου το παιχνίδι προσποίησης εφαρμόστηκε εκπαιδευτικά βρέθηκε ότι η εξάσκηση των παιδιών σε αυτό είχε ως συνέπεια τη βελτίωση των επιδόσεων τους στα μαθήματα και της προσαρμογής τους στο σχολείο, την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων, της μνήμης και της ικανότητας να αντιλαμβάνονται την προοπτική της σκέψης ενός άλλου και, τέλος, την καλλιέργεια της ικανότητας να διακρίνουν τη φαντασία από την πραγματικότητα. Τέλος, το παιχνίδι προσποίησης συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών και ειδικότερα της ικανότητας τους να συνεργάζονται σε ομαδικές εργασίες, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και να κατανοούν τον τρόπο λειτουργίας των ανθρώπινων σχέσεων.
Πριν κλείσουν τα τρία, τα νήπια αποκτούν την ικανότητα να διαπραγματεύονται λεκτικά το περιεχόμενο, τους ρόλους και την εξέλιξη του παιχνιδιού προσποίησης.
Πριν ξεκινήσουν το παιχνίδι τους ή και κατά τη διάρκεια του, εμπλέκονται σε συζητήσεις για το θέμα του, τους ρόλους που θα παίξει το καθένα ή οι κούκλες, περιγράφουν τις πράξεις τους, δίνουν οδηγίες ή σχολιάζουν τις πράξεις προσποίησης των συμπαιχτών του.
Αντίο, φανταστικέ μου φίλε
Μετά τα έξι χρόνια, το παιδί αρχίζει να αδιαφορεί για τα παιχνίδια προσποίησης. Η φαντασία παύει να εκδηλώνεται μέσω της ομιλίας και της συμπεριφοράς και, λόγω των κοινωνικών πιέσεων, των σχολικών απαιτήσεων και της τηλεόρασης, συνεχίζει την ανάπτυξη της υπόγεια μέσω των νοερών εικόνων, του εσωτερικού μονολόγου και της ονειροπόλησης. Μεγαλώνοντας, το παιδί βρίσκει τον τρόπο να συμπεριλάβει το παιχνίδι προσποίησης στις ομαδικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, στα παιχνίδια του δρόμου τα παιδιά μπαίνουν στη λογική της συμμορίας, οπλίζονται με σπαθιά και μοιράζουν ρόλους, ενώ αυτοσχέδια θεατρικά έργα "ανεβαίνουν" συχνά στις αυλές των σπιτιών, στο δρόμο ή στα σχολεία.
Φανταστικοί φίλοι των παιδιών μας