Η εκπαίδευση, με την ευρύτερη έννοια της λέξης, είναι βασικός παράγοντας της σύγχρονης ζωής. Ο άνθρωπος της εποχής μας έχει ανάγκη από συνεχή ενημέρωση και καταρτισμό στον κάθε τομέα της ασχολίας του, αν θέλει να κρατηθεί σε κάποιο ψηλό επίπεδο. Έτσι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας, υψηλής μόρφωσης, σπανίων γνώσεων, συνεχίζουν να ενημερώνονται, να εκπαιδεύονται στον τομέα τους.
Το ενδιαφέρον της σύγχρονης κοινωνίας για το παιδί, από επιστημονικής σκοπιάς, είναι πολύ μεγάλο. Η επιστήμη προχώρησε σε βάθος στην έρευνα γύρω από τα ψυχικά, πνευματικά και σωματικά προβλήματα του παιδιού, και σε παγκόσμια κλίμακα απασχολούν παιδαγωγούς, εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους, παιδίατρους, ψυχιάτρους και κοινωνιολόγους στον τομέα αυτόν.
Από τη άλλη πλευρά όλου αυτού του διανοητικού κόσμου σε σχέση με το παιδί, στέκονται οι γονείς.
Μια Βελγική στατιστική ανεβάζει την επίδραση της οικογένειας στην αγωγή του παιδιού στο 97%. Από το ποσοστό αυτό το 80% αποδίδεται αποκλειστικά στη μητέρα.
Νομίζω ότι είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τη σοβαρότητα τούτης της παρατήρησης.
Οι γονείς ευθύνονται κατά 97% για την ανατροφή του παιδιού.
Συμβαίνει όμως με τους γονείς τούτο το παράξενο. Ενώ είναι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την ανάπτυξη του χαρακτήρα και γενικά της δημιουργίας ενός σωστού ανθρώπου, είναι στην ουσία ξένοι και κατά μεγάλο ποσοστό αμέτοχοι και ανίδεοι σχετικά με τον κόσμο του παιδιού. Είναι χωρίς ενημέρωση.
Και ενώ είναι έτοιμοι να χαλάσουν χρήματα, να θυσιασθούν, να κοπιάσουν, ούτε περνά από το μυαλό τους ότι πρέπει να ενημερωθούν.
Στο σημείο αυτό προβάλλει τραγικά το ερώτημα: Οι γονείς, οι άνθρωποι που έχουν το παιδί στα χέρια τους και που από αυτούς θα εξαρτηθεί αν το πλάσμα που ανατρέφουν θα βγει εγκληματίας ή σωστός άνθρωπος, τι ξέρουν για το παιδί;
Όταν βρισκόμουν ακόμα στα πανεπιστημιακά θρανία βρέθηκα στο δίλημμα να διαλέξω μεταξύ των μαθημάτων «αλγεβρική τοπολογία» και «παιδαγωγικά». Από μια ασυνείδητη κίνηση διάλεξα τα «παιδαγωγικά», αλλά και από την κρυφή σκέψη ότι το μάθημα θα μου ήταν και λίγο γνωστό. Ποιος δε ξέρει από παιδαγωγική; Σε λίγο είχα διαπιστώσει ότι όχι μόνο δεν ήξερα αλλά και ότι είχα και αρνητικές γνώσεις.
Η παιδαγωγική είναι επιστήμη και κατέχει έδρα στα πανεπιστήμια. Το παιδί, οι συνήθειές του, η ψυχολογία του, τα προβλήματά του έχουν αποτελέσει πρόβλημα που μελετήθηκε και μελετιέται και που τα συμπεράσματα όχι μόνο είναι χρήσιμα αλλά αφάνταστα σε σύλληψη. Έχουν γίνει χιλιάδες στατιστικές, πειράματα, μελέτες. ‘Έχουν δοκιμαστεί εκατοντάδες μέθοδοι σε σχέση με το παιδί. Έχουν εξεταστεί χιλιάδες διανοητικώς ανάπηρα παιδιά, παιδιά με κακές έξεις, με ελαττώματα, με ψυχικά τραύματα. Πώς είναι δυνατόν κανείς από μόνος του να φθάσει σε σωστά συμπεράσματα και λύσεις χωρίς τούτα τα δεδομένα;
Κι όμως ο κάθε γονιός πιστεύει πως είναι γεννημένος παιδαγωγός. Αφού έχει παιδιά, είναι a priori βέβαιο ότι μπορεί και να τα αναθρέψει σωστά.
Όταν κάποιος αναφερθεί στην παιδαγωγική παίρνει συνήθως την απάντηση: «Γιατί, η μάνα μου που με ανέθρεψε ήξερε παιδαγωγική;».
Εδώ σχεδόν πάντα εννοείται η φράση «και είμαι τόσο καλός χαρακτήρας».
Βέβαια δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δέχονται ότι έχουν άσχημο χαρακτήρα ή ότι έχουν ανατραφεί αντιπαιδαγωγικά. Όμως αυτό είναι ένα θέμα που το κρίνουν οι άλλοι και όχι ο καθένας για τον εαυτό του.
Ακόμα πιο συχνή είναι η επίκληση της πείρας μας πάνω στο παιδί, επειδή έτυχε να έχουμε ένα ή δύο παιδιά ή γιατί είχαμε μικρότερα αδέρφια ή μια οποιαδήποτε σχέση με παιδιά. Έτσι, για παράδειγμα, κάθε γιαγιά πιστεύει ότι επειδή μεγάλωσε κάποιο παιδί, είναι παιδαγωγός.
Εδώ σε σχέση με την πείρα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που μια ζωή 50 χρόνων διαπράττουν τα ίδια σφάλματα και που στο τέλος τα παρουσιάζουν σαν πείρα τους, μερικές φορές και σαν πνευματική πείρα τους.
Αυτά που τις περισσότερες φορές τα ονομάζουμε πείρα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο τρόπος που εμείς αναθρέψαμε το δικό μας παιδί, χωρίς να σημαίνει κατ΄ ανάγκη ότι το αναθρέψαμε σωστά.
Η ανατροφή είναι μια πολύ μεγάλη και δύσκολή τέχνη. Αν ο καθένας αναθρέψει το παιδί του όπως ο ίδιος πιθανώς ανατράφηκε, μεταβιβάζει απλώς τα σφάλματα της ανατροφής του και βλάπτει, χωρίς να το καταλαβαίνει, το παιδί του.
Όλοι είμαστε είτε λίγο είτε πολύ θύματα μεθόδων ανατροφής που δεν ανταποκρίνονται στην ανθρώπινη φύση. Ό,τι μας έχει διδαχθεί αντιπαιδαγωγικά παρουσιάζεται αργότερα σαν φόβος, έλλειψη επαφής, ζηλοτυπία, συναισθηματικές διαταραχές, περιπλοκές του γάμου, επαγγελματικές αποτυχίες, τάση για φιλονικία κ.α. O Ratner γράφει: «το παιδί που ανατρέφουμε γίνεται κριτήριο για τη φύση μας, όσο κι αν εμείς θέλουμε να ξεγελάσουμε τον εαυτό μας».
Αλλά και η εποχή μας είναι κάτι το διαφορετικό. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι το έργο της αγωγής δεν έχει την ίδια απλότητα που είχε στην εποχή των γονέων μας. Τα σημερινά παιδιά είναι ζωηρά, ανήσυχα, απαιτητικά, νευρικά, ξύπνια, ανεξάρτητα. Έχουν πλήθος παραστάσεων και εικόνων που τους δημιουργούν ανησυχίες και σκέψεις.
Η οικογένεια δεν έχει την παλιά της μορφή. Τα μέλη της έχουν διαφοροποιήσει το κύρος τους και το σεβασμό που ενέπνεαν. Ο πατέρας δεν έχει πια την παλιά εξουσία. Η μητέρα μορφώθηκε και πιθανώς να εργάζεται. Τα παιδιά πολύ νωρίς ζητούν την ανεξαρτησία τους.
Όλα αυτά δημιουργούν μια πολύπλοκη συνάρτηση πολλών μεταβλητών στο πρόβλημα της αγωγής του παιδιού.
Μια λύση έξω από την ενημέρωση είναι να μάθει κανείς παιδαγωγική στα παιδιά του. Αλλά τότε αυτά μετατρέπονται σε πειραματόζωα με αμφίβολη τύχη.
Υπερτονίζοντας τη δυσκολία της σύγχρονης παιδαγωγικής θα ήταν παράληψη να αγνοήσουμε το ένστικτο του γονιού στην ανατροφή του παιδιού. Ο διάσημος παιδαγωγός Spock δίνει πολύ σημασία σε αυτό. Είναι ένα ένστικτο που οδηγεί στην ανατροφή του συγκεκριμένου παιδιού και που δεν είναι αλάθητο.
Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν γονείς με ιδιαίτερη φροντίδα και σοφία που ανατρέφουν τα παιδιά τους σε γενικές γραμμές σωστά.
Όμως η καθημερινή πραγματικότητα δείχνει ότι ο μέσος Έλληνας όχι μόνο δεν έχει παιδαγωγικές γνώσεις αλλά τις περισσότερες φορές έχει αρνητικές. Είναι σπάνιο το φαινόμενο να συζητήσει κανείς με γονείς χωρίς να διαπιστώσει ανεπάρκεια σε γνώση και πολλά παιδαγωγικά λάθη.
Το δυσάρεστο είναι ότι από τούτη την πραγματικότητα δεν εξαιρούνται και οι κοινωνίες των εκκλησιών μας, που αν εξαιρέσει κανείς στη συγκράτηση που δείχνουν τα παιδιά στα θέματα αμαρτίας και τον κάποιο φόβο Θεού, παιδαγωγικά βρίσκονται στην ίδια μοίρα.
Από τη δεκάχρονη εμπειρία μου σαν ομαδάρχης σε χριστιανικές κατασκηνώσεις, ανάμεσα σε νέους και παιδιά, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι και στη χριστιανική οικογένεια η αγωγή γίνεται συνήθως χωρίς τους στοιχειώσεις κανόνες της παιδαγωγικής. Είναι δε τόσο γενικό το φαινόμενο αυτό που παιδιά με καλή ανατροφή διακρίνονται και από τον ανίδεο σ΄ αυτά τα ζητήματα. Και είναι γεγονός ότι υπάρχουν αρκετά.
Για τους λόγους που προηγούμενα αναφέραμε, ο καταρτισμός και η ενημέρωση ή καλύτερα η εκπαίδευση των γονέων είναι αναγκαία.
Η πολιτεία για να επιτρέψει να οδηγήσουμε ένα αυτοκίνητο πρέπει να έχει πειστεί ότι είμαστε κατάλληλοι, και θα μας το επιτρέψει μετά από νόμιμες εξετάσεις. Για να μη προξενήσουμε κακό στους γύρω μας και στον εαυτό μας.
Το ερώτημα που προκύπτει εύλογο είναι: για να οδηγήσουμε στην κοινωνία ανθρώπινες πολύτιμες υπάρξεις που πρέπει να γίνουνε ευτυχισμένες δεν χρειαζόμαστε κανενός είδους εκπαίδευση; Η καθημερινή ζωή δείχνει ότι η μεγάλη πλειονότητα των προβληματικών παιδιών σε διάφορους τομείς της ζωής προέρχεται από αντιπαιδαγωγική συμπεριφορά των γονέων.
Αν είχα το δικαίωμα να νομοθετήσω δε θα επέτρεπα σε κανένα να έρθει σε γάμο αν σε κάποιο οποιοδήποτε χρόνο δεν έχει παρακολουθήσει, έστω και τυπικά, ένα σεμινάριο που θα θίγονται τέτοιου είδους θέματα.
Δυστυχώς η εκπαίδευση είναι τοποθέτηση κεφαλαίων που αρχίζουν κι αποδίδουν καρπούς μετά από πολύ χρόνο, και αυτό κάνει τους περισσότερους να μη δίνουν την πρέπουσα σημασία.
Ο ρόλος της εκκλησίας
Μπορεί η εκκλησία να παίξει ρόλο σε τούτη την αναγκαιότητα; Μπορεί να συμβάλει στην ενημέρωση, στον καταρτισμό και την εκπαίδευση των γονέων; Πρέπει; Έχει το δικαίωμα; Μήπως είναι έξω του σκοπού της; Πιο το κέρδος;
Υπάρχουν δύο ακραίες απόψεις για το ρόλο της εκκλησίας μέσα στον κόσμο. Την πρώτη θα μπορούσαμε να την πούμε, Ουμανιστική άποψη. Θέλει την εκκλησία σαν ένα τεράστιο φιλανθρωπικό ίδρυμα, που αποκλειστικό σκοπό έχει να εξυπηρετήσει τον ανθρώπινο πόνο, την ανθρώπινη ανάγκη.
Η δεύτερη άποψη υποστηρίζει ότι ο ρόλος της εκκλησίας περιορίζεται στο να μεταφέρει το μήνυμα της σωτηρίας στον κόσμο καθώς και στην πνευματική ανάπτυξη των πιστών.
Για όσους μελετούν τη Βίβλο είναι προφανές ότι η πρώτη άποψη είναι εσφαλμένη. Αλλά και η δεύτερη είναι αντιβιβλική. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας δήθεν πνευματικός τρόπος για να σκεπάσουμε την αδιαφορία μας, την ανικανότητά μας και να παραμείνουμε σε μια ανώδυνη και καθόλου κοπιαστική πνευματικότητα. Θέλουμε να αγνοούμε ότι ο Ιησούς Χριστός δε μίλησε μόνο για τη Βασιλεία των Ουρανών αλλά έδωσε και ψωμί. Δεν είπε μόνο «Δεύτε προς Με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι …» (Ματθ. 11:28) αλλά πήγε ο ίδιος στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ για να γιατρέψει και να ξεκουράσει.
Η φράση «ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσετε άνθρωπος» (Ματθ. 4:4) σημαίνει όχι μόνο με ψωμί, αλλά ασφαλώς και με ψωμί.
Ο Παύλος μαζί με τη θεολογία δε ξεχνά να δώσει συμβουλές για την οικογένεια, τους συζύγους, τις σχέσεις τους, τα παιδιά. Ακόμα θυμάται το στομάχι του Τιμόθεου «Μη υδροπότει…». Έτσι έχουμε μερικά παιδαγωγικά αξιώματα δοσμένα πριν 2000 χρόνια αναμφισβήτητου κύρους σήμερα.
Εφεσ. 6:4 : «Και οι πατέρες μη παροργίζεται τα τέκνα ημών…».
Κολ. 3:21 : «Οι πατέρες μη ερεθίζεται τα τέκνα ημών ίνα μη αθυμώσιν».
Α Τιμ. 3:4 : «Του ιδίου οίκου καλώς προϊστάμενον, τέκνα έχοντα εν υποταγή μετά πάσεις σεμνότητος».
Παρ. 22:6 : «Δίδαξον το παιδίον εν αρχή της οδού αυτού. και δεν θέλει απομακρυνθεί απ΄αυτής ουδέ όταν γηράσει».
Αλλά άσχετα από τα προηγούμενα η διαπαιδαγώγηση των γονέων δεν είναι ανεξάρτητη της πνευματικής κατάστασης του σπιτιού.
Πόσες φορές ατίθασα και προβληματικά παιδιά δημιουργούν ένα σπίτι κόλαση, που κατά μεγάλο μέρος οφείλεται σε κακή αντιμετώπισή τους. Πόσες φορές άρρωστα ψυχικά παιδιά δεν γίνονται το δράμα της οικογένειας; Παιδιά αποτυχημένα στο σχολείο και στο επάγγελμα. Παιδιά με περιπέτειες με το άλλο φύλο. Παιδιά που δε θέλουν να έρθουν στη εκκλησία. Πώς είναι δυνατό με τέτοια κατάσταση να υπάρχει η ειρήνη του σπιτιού και να μιλάμε για τη ζωή την «εν Χριστώ Ιησού».
Η εκκλησία έχει χρέος να επιδιώξει την εκπαίδευση των γονέων όχι μόνο για φιλανθρωπικούς λόγους αλλά κυρίως για καθαρά πνευματικούς.
Θα παρουσιάσει τα υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία κάτω από το φως της Βίβλου.
Η εκπαίδευση είναι τοποθέτηση κεφαλαίων που αποδίδουν μετά από πολλά χρόνια.
Η έλλειψη της ενότητας που δεν οφείλεται στο πολύ κόσμο αλλά στους λίγους υπεύθυνους, δεν αποκλείεται να είναι αποτέλεσμα καταστάσεων την παιδικής ηλικίας. Ο Αυγουστίνος γράφει: «Δώστε μου καλές μητέρες και θα σας αλλάξω την όψη του κόσμου». Και άλλο σοφός: «Πίσω από κάθε μεγάλο άνδρα κρύβεται η μάνα του».
Ποιοι θα κάνουν την ενημέρωση, την εκπαίδευση στους γονείς;
Ας δώσουμε προσοχή στο σημείο αυτό, γιατί δεν αρκεί να έχει κανείς το χάρισμα του λόγου για να αναπτύξει παιδαγωγικά θέματα. Πρέπει να έχει τις κατάλληλες γενικές και ειδικές γνώσεις. Χρειάζονται άνθρωποι μελετημένοι στο θέμα κι όχι απλώς ιεροκήρυκες. Θα πρέπει να παρουσιαστούν τα γενικώς παραδεκτά, τα σύγχρονα δεδομένα, κι όχι προσωπικές εμπειρίες που αποκτήθηκαν από τα δικά μας παιδιά.
Στις ενημερώσεις αυτές δε θα πρέπει να αναμένουμε πολυπληθή ακροατήρια. Είναι στατιστικά γνωστό ότι οι γονείς μαζεύονται όλοι σε απλές γιορτούλες όπου το παιδί τους θα πει «κάτι» και ένα ελάχιστο ποσοστό από αυτούς στις επιστημονικές εκπαιδευτικές ενημερώσεις.
Θα πρέπει σιγά – σιγά το θέμα να καλλιεργηθεί. και ήδη εκκλησίες που το δοκίμασαν βλέπουν όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των γονέων για τα προβλήματά τους.
Τομείς ενημέρωσης
Δίνουμε ένα μικρό κατάλογο από την ατελείωτη σειρά ενημερώσεων που θα μπορούσε να γίνει για τους γονείς σε σχέση με τα παιδιά.
1. Γενικές βασικές γνώσεις πάνω στη συμπεριφορά και τα προβλήματα του παιδιού κατά τις διάφορες ηλικίες. (Προετοιμασία γονέων για τη ψύχραιμη αντιμετώπιση των προβλημάτων στα διάφορα χρονικά στάδια ανάπτυξης).
α. Προσχολική ηλικία.
· Τα πέντε πρώτα χρόνια. Βάση του χαρακτήρα.
· Στα τρία χρόνια εμφάνιση της πρώτης επαναστατικότητας και η αντιμετώπισή της.
· Εσωστρέφεια από την ανάπτυξη του «Εγώ» και σαδιστικές τάσεις.
β. Σχολική ηλικία
· Εξάσκηση κύρους χωρίς καταπίεση.
· Ανάπτυξη συνηθειών και κλίσεων.
· Βοήθεια στη μνήμη του παιδιού.
· Βοήθεια στο σχολείο.
γ. Εφηβική ηλικία
· Η κρισιμότερη ηλικία. Διαρροή νέων από την εκκλησία προς τον κόσμο.
· Βιολογική ανάπτυξη, ανάπτυξη αφηρημένης σκέψης.
· Νοημοσύνη, αμφισβήτηση, αμφιβολίες για την ύπαρξη του Θεού και η αντιμετώπισή τους.
δ. Όταν το παιδί φύγει από το σπίτι (συμπεριφορά πατέρα, μάνας, πεθερού, πεθεράς).
2. Ειδικά θέματα σε σχέση με την πνευματική ζωή και την εκκλησία
α. Κατανόηση της σημασίας του Κυριακού Σχολείου.
β. Το παιδί και ο Θεός
· Πώς θα μάθει το παιδί να προσεύχεται και να μελετά
· Απαντήσεις σε σχέση με το Θεό
· Απειλή σε σχέση με το Θεό
γ. Πώς θα βοηθήσουμε το παιδί μας ώστε σοβαρά να παραχωρηθεί στο Θεό
· Ποια η κατάλληλη ηλικία;
· Πιέζουμε ψυχολογικά το παιδί;
· Πώς να συμπεριφερόμαστε αφού πιστέψει;
δ. Η ζωή του ανδρογύνου πνευματικό παράδειγμα για το παιδί. Διαπληκτισμοί, έλλειψη αγάπης, ασυμφωνίες, αμαρτίες.
3. Θέματα σε σχέση με το εξωτερικό περιβάλλον του παιδιού.
α. Το παιδί μας και το άλλο φύλο
· Απαγόρευση ή πλήρης ελευθερία;
· Ενημέρωση για το σεξ. Μέχρι που;
β. Τα παιχνίδια του παιδιού
· Αντιπαιδαγωγικά παιχνίδια
· Άχρηστα παιχνίδια
· Παιδαγωγικά παιχνίδια
γ. Κατάλληλα έντυπα για κάθε ηλικία
δ. Η τηλεόραση και το παιδί
ε. Οι γονείς, τα ελαττώματά τους και οι επιπτώσεις στο παιδί: υπερευαίσθητοι, απαιτητικοί, ανήσυχοι, αδιάφοροι, ασταθείς, φιλόδοξοι, ανώριμοι.
Τα παραπάνω είναι λίγα από τα πολλά πάνω στα οποία μπορεί να ενημερώνονται οι γονείς.
Κλείνοντας τις σκέψεις αυτές θα ήθελα να προσέξουμε τα λόγια του Ιησού Χριστού: «Άφετε τα παιδία έρχεσθε προς Με. μη κωλύετε αυτά. Των γαρ τοιούτων εστίν η βασιλεία του Θεού». (Μαρκ. 10:14).
Δε λέει σπρώξτε τα, δε λέει προπαγανδίστε, δε λέει παρακινήστε τα. λέει αφήστε τα και μην τα εμποδίζετε.
Αν ίσως σε τίποτε άλλο δεν ωφελούσε η ενημέρωση των γονέων άξιζε να γίνει και μόνο για αυτό.
Φοβούμαι πως τελικά η συνισταμένη της συμπεριφοράς μας απέναντι στα παιδιά τα εμποδίζει να έρθουν στο Χριστό.
Στην άστατη και μπερδεμένη πραγματικότητα, στο μισοσκόταδο, στο άγχος, στην άγνοια και στην πλάνη που ζουν οι σημερινοί γονείς νομίζουν ότι η εκκλησία μπορεί να προσφέρει κάποιο φως αν το θελήσει, για καλύτερους γονείς, για καλύτερα παιδιά, για ανθρώπους πλησιέστερα σε αυτούς που ο Θεός δημιούργησε στην Εδέμ.
Αντώνης Περιάλης
Καθηγητής
Βιβλιογραφία:
Alles uber dein Kind
(Prof. Dr. med. Kart Hofmeier, Prof. Dr. med. Werner Schwidder, Dr. med. Friedrich Muller)
Για να γίνει το παιδί μας σωστός άνθρωπος (Μιχ. Σμαραγδάκη – Ευγ. Γιαννοπούλου)
Το παιδί και η φροντίδα του (Dr. Ben. Spock)
Μάθησις (Ν. Γ. Μελανίτου, καθ. Πενεπιστ. Αθηνών)
Η εφηβική ηλικία (Ν. Γ. Μελανίτου, καθ. Πενεπιστ. Αθηνών)
Ανατρέφω σωστά το παιδί μου (Josef Rattner)
Τα λάθη των γονιών (Anta Tore)
Das unverstandene Kind (Hans Muller – Eckhard)Πηγή: oikogeneia.org
Η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των γονιών