Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία απασχολούνται με το ποια είναι και ποιος έχει "το πάνω χέρι", ποιος διευθύνει. Ξεκινώντας γύρω στους 18 μήνες, η ταυτότητα, γίνεται το βασικό αναπτυξιακό θέμα για τα παιδιά και σχετίζεται άμεσα και με το ζήτημα της ανεξαρτησίας και του ελέγχου. Φυσικά, η αίσθηση ασφάλειας που αναπτύχθηκε στους προηγούμενους μήνες και η επιθυμία τους να εξερευνούν (με ολοένα και μεγαλύτερη τη σκοπιμότητα στις πράξεις τους) συνεχίζεται. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να βρουν τρόπους επιβεβαίωσης με το να υποστηρίζουν την ατομικότητα τους, με το να τους αφήνουν περιθώρια επιλογών, όπου αυτό είναι δυνατό, και με το να τους μαθαίνουν τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς.
Ένα καλά σχεδιασμένο περιβάλλον που προσφέρει στα παιδιά την ευκαιρία να έχουν υπό τον έλεγχο τους τα πράγματα και να συμμετέχουν σε ομαδικά παιχνίδια, συμβολικά παιχνίδια και ανεξάρτητες δραστηριότητες, αναπτύσσει τη συνεργασία και, ταυτόχρονα, διευκολύνει την ανάπτυξη της αίσθησης του "εαυτού" της ατομικότητας.
Τα παιδιά σε αυτή την περίοδο μαθαίνουν πως να είναι ασφαλή, πως να διεκδικούν πράγματα χωρίς να τα "αρπάζουν" από τα άλλα παιδιά, πως να χρησιμοποιούν τους ενήλικες και συνομήλικους ως πηγές βοήθειας, πως να χρησιμοποιούν λέξεις για να εκφράσουν συναισθήματα τους και πως να συμπεριφέρονται κατάλληλα σε διάφορες περιστάσεις. Ενδιαφέρονται πολύ για τι θα πει να είσαι αγόρι ή κορίτσι. Ενδιαφέρονται επίσης, ιδιαίτερα για το σώμα τους και για το σώμα των άλλων. Οι αλληλεπιδράσεις των μικρών παιδιών με τους άλλους, μπορείς να φαίνονται πολύ επιτηδευμένες μερικές φορές (πχ όταν συμπεριφέρονται όπως θα συμπεριφερόταν ένας ευγενικός ή υπομονετικός ενήλικας). Κάποιες άλλες φορές, όμως, η κούραση, η αγωνία και άλλα άγχη τα κυριεύουν.
Η περίοδος από τους 16 έως τους 36 μήνες, είναι γεμάτη από εξερευνήσεις, απορίες, ανακαλύψεις και διάθεση να καταλάβουν το νόημα των γεγονότων, των αντικειμένων και των λέξεων. Μέσα από τον πειραματισμό τους με τα αντικείμενα, τη γλώσσα και τις κοινωνικές συναναστροφές, τα μικρά παιδιά μπαίνουν σε μια νέα φάση νοητικών λειτουργιών. Σε αυτή την ηλικία, τους αρέσει να χωρίζουν τα πράγματα σε κατηγορίες με βάση το σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα ή το είδος τους. Για παράδειγμα, μπορούν να παρατάξουν στη σειρά όλα τα λαστιχένια ζωάκια σύμφωνα με το ύψος τους ή να τα ξεχωρίσουν κατά είδος, ή να βάλουν ένα μικρό ζωάκι δίπλα σε ένα μεγάλο και να πουν: "μαμά και παιδάκι". Έτσι μέσα από το παιχνίδι τους, φανερώνουν μια υποτυπώδη κατανόηση της ταξινόμησης και της σειραθέτησης. Το τι μαθαίνουν τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι, την παρατήρηση και την εξερεύνηση είναι εκπληκτικό. Για παράδειγμα, όταν κάποιος διαβάζει σε ένα μικρό παιδί ένα βιβλίο, το παιδί μπορεί να δείξει με το χέρι του όλες τις γάτες που απεικονίζονται και να αναφωνήσει: "γάτες", έστω και αν οι γάτες που βλέπει μπορεί να έχουν διαφορετικό μέγεθος, χρώμα και σχήμα.
Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία ενθουσιάζονται από τη χρήση των λέξεων. Οι λέξεις γίνονται καινούργια εργαλεία που τα βοηθούν να επικοινωνήσουν με τους συνομηλίκους τους και τους ενήλικους. Ακούν και μπορούν πλέον να ακολουθήσουν κάποιες οδηγίες. Ρωτούν συνέχεια "γιατί;", τόσο για να τραβήξουν την προσοχή των ενηλίκων όσο και από περιέργεια. Οι λέξεις έχουν δύναμη. Τα μικρά παιδιά χρησιμοποιούν τις λέξεις για να ζητήσουν κάτι ή για να εκφράσουν συναισθήματα. Για παράδειγμα, πολύ συχνά χρησιμοποιούν φράσεις, όπως "μαμά, έλα" με έναν τρόπο σχεδόν τελετουργικό, για να παρηγορήσουν τον εαυτό τους, όταν η μαμά τους φεύγει και να νιώσουν τη σιγουριά ότι θα ξανάρθει σύντομα.
Τα μικρά παιδιά που βλέπουν τους ενήλικες ή τα μεγαλύτερα αδέρφια τους να διαβάζουν, που κάποιος τους διαβάζει ιστορίες και παραμύθια, που παρατηρούν ότι τα αντικείμενα στα ράφια των καταστημάτων έχουν ταμπέλες όπου αναγράφονται τα αντικείμενα, που παρατηρούν ότι στα συρτάρια στο σχολείο είναι γραμμένο το όνομα τους, συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο τη σημασία του γραπτού λόγου. Όχι μόνο δεν χαίρονται απλά, όταν κάποιος τους διαβάζει κάτι, αλλά τώρα προσέχουν περισσότερο τις λέξεις που ακούν. Ονοματίζουν τα πράγματα που βλέπουν στις εικόνες και αρχίζουν να διηγούνται σιγά σιγά μια ιστορία με δικά τους λόγια. Όπως και με τον προφορικό λόγο, τα παιδιά, σε αυτή την περίοδο, χρησιμοποιούν την παρατήρηση και τη μίμηση για να κατανοήσουν το γραπτό λόγο, πολύ πριν αρχίσουν να διαβάζουν ή να γράφουν.
Η κοινωνική συναίσθηση των μικρών παιδιών είναι πιο πολύπλοκη από αυτή των βρεφών. Η εμπειρία τους στο να επικοινωνούν με τους άλλους τους επιτρέπει να καταλαβαίνουν καλύτερα τα μηνύματα που δέχονται από τους ενήλικες και τα άλλα παιδιά. Φανερώνουν την αυξανόμενη εξοικείωση τους με τους διάφορους συμβολισμούς, μέσα από το συμβολικό παιχνίδι και μέσα από το όλο και πλουσιότερο λεξιλόγιο τους. Τώρα ενδιαφέρονται περισσότερο να παίζουν μεταξύ τους. Παίζοντας, αντιλαμβάνονται τη δύναμη του να "καθοδηγούν" τα άλλα παιδιά στο παιχνίδι. Χρησιμοποιούν τις λέξεις, τη γλώσσα του σώματος και την απεριόριστη δημιουργικότητα τους στο συμβολικό παιχνίδι, παριστάντοντας για παράδειγμα ότι ένας κύβος είναι το τηλέφωνο, ετοιμάζονται για να "πάνε στη δουλειά ή στο χορό" κλπ.
Η εξερεύνηση του κοινωνικού περίγυρου, συχνά δημιουργεί και διαμάχες. Η συνηθέστερη είναι για το τι "είναι δικό μου" και τι "είναι δικό σου". Τα μικρά παιδιά αντιδρούν παρορμητικά, αλλά σε αυτή την περίοδο δημιουργείται και το συναίσθημα της κατανόησης των άλλων, προσπαθώντας να λύσουν τις διαφορές τους και κατανοώντας ότι και το άλλο παιδί έχει και αυτό συναισθήματα. Μπορούν εύκολα να φτάσουν στην απελπισία, αν δεν πάρουν αυτό που θέλουν και να νιώσουν δυσαρέσκεια με τους ενήλικες, και το ίδιο εύκολα να τους δείξουν αξιοθαύμαστη γενναιοδωρία και στοργή. Μέσα από τέτοιες διεργασίες, τα μικρά παιδιά κατανοούν τον εαυτό τους ως κοινωνικό ον που έχει ικανότητες, συνεργάζεται και συνδέεται συναισθηματικά με τους άλλους.
Πηγή: Καινοτομίες στην προσχολική εκπαίδευση: Αναπτυξιακά κατάλληλες πρακτικές στα προσχολικά προγράμματα.
Εκδόσεις; Ελληνικά Γράμματα
Η ανάπτυξη στα τρία πρώτα χρόνια της ζωής (3ο μέρος)