Ίσως, το πιο σημαντικό είναι ότι μάθαμε να εκτιμάμε το ρόλο που παίζουν οι σχέσεις σε κάθε τομέα της ανάπτυξης ενός παιδιού. Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά αναπτύσσουν προσδοκίες για τη συμπεριφορά των ενηλίκων, αλλά και τη δική τους, βασιζόμενα στο πως τους φέρονται οι γονείς τους και οι άλλοι ενήλικες στο περιβάλλον τους. Μέσα από τις καθημερινές τους συναναστροφές με στοργικούς, ευαίσθητους ενήλικες, τα βρέφη βιώνουν τις πρώτες θετικές σχέσεις αγάπης. Η εμπιστοσύνη και η συναισθηματική ασφάλεια αναπτύσσονται, όταν τα βρέφη μαθαίνουν ότι οι ανάγκες τους θα ικανοποιηθούν σε σταθερή και προβλέψιμη βάση. Η αυτοπεποίθηση αναπτύσσεται, καθώς τα βρέφη μαθαίνουν να επικοινωνούν τις ανάγκες τους και να κυριαρχούν διάφορες προκλήσεις της ζωής.
Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά αναπτύσσονται όταν αντιμετωπίζουν προκλήσεις στις οποίες μπορούν να ανταπεξέλθουν. Πραγματικά "ανθίζουν", όταν μπορούν ελεύθερα να εξερευνήσουν και όταν νιώθουν τους στοργικούς ενήλικες να τα ενθαρρύνουν και να χαίρονται με τα ενδιαφέροντα και τα κατορθώματα τους.
Μικρά βρέφη (από τη γέννηση μέχρι 9 μηνών)
Κάθε βρέφος είναι μοναδικό και από τη γέννηση του μέχρι την ηλικία των 8-9 μηνών χρειάζεται ασφάλεια πάνω από όλα. Το βρέφος αναπτύσσεται από τη ζεστασιά και τη φροντίδα, που προέρχεται από μια στενή σχέση με τον ενήλικα που το φροντίζει. Η αίσθηση σιγουριάς και ασφάλειας επηρεάζει την τάση του παιδιού να εξερευνήσει και γίνεται επίσης μέρος της ταυτότητας του. Τα πολύ μικρά βρέφη θέλουν να νιώθουν ότι κάποιος θα έρθει έγκαιρα, όταν νιώθουν άσχημα. Μαθαίνοντας ότι μπορούν να υπολογίζουν σε κάποιον να τα φροντίζει, τα μωρά χτίζουν την αίσθηση της σιγουριάς.
Τα νεογέννητα διαφέρουν στους βιολογικούς τους ρυθμούς και στον τρόπο που χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους (όραση, ακοή, αφή, οσμή και γεύση) για να μάθουν για τον κόσμο που τα περιβάλλει. Διαφέρουν επίσης στον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνονται στο θόρυβο, στις αλλαγές του φωτισμού και στο πως προτιμούν να τα κρατούν. Αυτό που έχουν κοινό όλα τα νεογέννητα είναι η ανάγκη τους για υγεία και ασφάλεια, ζεστές και τρυφερές σχέσεις με τον/τους ενήλικο/ες που τα φροντίζουν και φροντίδα που ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.
Τα παιδιά έρχονται σε αυτό τον κόσμο έτοιμα για να έχουν σχέσεις με τους άλλους. Χρησιμοποιούν ήχους, εκφράσεις προσώπου και κινήσεις για να επικοινωνήσουν τις ανάγκες και τα συναισθήματα τους. Τα πολύ μικρά βρέφη δείχνουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα πρόσωπα που τα περιβάλλουν. Τους αρέσει να κοιτάζουν και να ακούνε. Ακολουθούν τη φωνή του πατέρα και της μητέρας τους. Κοιτάζουν επίμονα τις φωτεινές και σκοτεινές πλευρές ενός προσώπου και μπορούν να διακρίνουν μεταξύ μιας ζωγραφιάς, που έχει με ακρίβεια βαλμένα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, από μια άλλη, στην οποία είναι λάθος τοποθετημένα. Τα μωρά που είναι μόλις λίγων μηνών, δείχνουν την ευχαρίστηση και τη συμμετοχή τους στους ενήλικες που τα φροντίζουν κοιτάζοντας, χαμογελώντας και γελώντας, κουνώντας χέρια και πόδια, καθώς και με άλλες χειρονομίες.. Τα μωρά ευχαριστιούνται πολύ με το να ακούνε τη γλώσσα. Βγάζουν φωνούλες, όταν κάποιος τους μιλάει, και αναπτύσσουν διάφορα είδη κλάματος για να εκφράσουν διαφορετικές ανάγκες. Πολύ πριν μιλήσουν κανονικά, τα βρέφη βγάζουν άναρθρες φωνές, μετά βαβίζουν, έπειτα ψελλίζουν (παράγουν ήχους που μοιάζουν στον τόνο και το ρυθμό της ομιλίας των ενηλίκων ειδικά μελών της οικογένειας και της κουλτούρας τους). Πριν καλά καλά καταλάβουν συνδυασμούς λέξεων, καταλαβαίνουν τις χειρονομίες, τις εκφράσεις του προσώπου και τον τόνο της φωνής. Τα βρέφη σύντομα αρχίζουν να συμμετέχουν, όταν κάποιος τους μιλάει. Πολλές φορές και όταν δύο βρέφη βρίσκονται μεταξύ τους εμπλέκονται σε μια μορφή "διαλόγου", σαν να μιλάει το ένα στο άλλο.
Τα μωρά μαθαίνουν μέσω της κίνησης. Καθώς κινούν τα χέρια, τα πόδια και άλλα μέλη του σώματος τους και καθώς αγγίζουν και αγγίζονται, τα μωρά συνειδητοποιούν πως κινείται και αισθάνεται το σώμα τους. Σύντομα ανακαλύπτουν ότι μπορούν να αλλάξουν αυτό που βλέπουν, ακούνε ή αισθάνονται μέσω της δικής τους δράσης, για παράδειγμα τι συναρπαστικό είναι να κλοτσάς και να βλέπεις τη μπάλα να κινείται.
Τα βρέφη απορροφούνται πλήρως από την εξάσκηση νεοαποκτηθέντων δεξιοτήτων, όπως να ενώνουν τα χέρια τους για να πιάσουν ένα αντικείμενο. Μέσα από την επανάληψη των δραστηριοτήτων αναπτύσσουν τις κινητικές τους δεξιότητες και τη φυσική τους δύναμη. Εξερευνούν αντικείμενα, ανθρώπους και πράγματα, κλοτσώντας, πλησιάζοντας, πιάνοντας, τραβώντας και αφήνοντας τα διάφορα αντικείμενα.
Τα μωρά χρησιμοποιούν τις αισθήσεις και τις νέες σωματικές δυνατότητες τους, για να μάθουν για τα αντικείμενα και τους ανθρώπους που τα περιβάλλουν. Δραστηριοποιούν τις αισθήσεις τους με το να αγγίζουν διάφορα υλικά. Μαθαίνουν να περιμένουν να δουν πως οι ενήλικες του οικείου περιβάλλοντος θα τους συμπεριφερθούν σε διάφορες καταστάσεις, μια ικανότητα που αρκετά αργότερα θα εξελιχθεί στη δυνατότητα να "διαβάζουν" τους ανθρώπους και να καταλαβαίνουν πως πρέπει να φερθούν σε καινούργιες καταστάσεις. Ιδανικά, τα βρέφη μαθαίνουν ότι οι ανάγκες τους κατανοούνται και θα βρουν ανταπόκριση. Μαθαίνουν ότι οι νέες δεξιότητες και εμπειρίες, τις περισσότερες φορές, προκαλούν ευχαρίστηση και ότι με επίμονες προσπάθειες θα τα καταφέρουν-και το κυριότερο, ότι εκείνοι που αγαπάνε, θα μοιραστούν μαζί τους τη χαρά των ανακαλύψεων τους. Αυτές οι πρόωρες εμπειρίες επηρεάζουν την προσέγγιση που θα έχει το παιδί για τη μάθηση στο απώτερο μέλλον.
Πηγή: Καινοτομίες στην προσχολική εκπαίδευση: Αναπτυξιακά κατάλληλες πρακτικές στα προσχολικά προγράμματα.
Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.
Η ανάπτυξη στα τρία πρώτα χρόνια της ζωής (1ο μέρος)