Αν υπάρχει κάτι που πραγματικά μιλάει στην ψυχή του παιδιού, αυτό είναι το παραμύθι. Ήδη από τους 18 μήνες τα μωρά αρχίζουν να δραματοποιούν σκηνές με φανταστικούς άλλους και είναι ικανά να παίξουν κι άλλους ρόλους ή να κάνουν αντιστροφή ρόλων. Για παράδειγμα, το παιδάκι μιλάει σ' ένα παιχνίδι και απαντάει στη θέση του. Το παιχνίδι γίνεται όλο και πιο δραματικό και το παιδί αρχίζει να δίνει ρόλους στα παιχνίδια του, πχ οι κούκλες αναπαριστούν μέλη της οικογένειας. Καθώς μεγαλώνει, οι ιστορίες αρχίζουν να έχουν όλο και μεγαλύτερη απήχηση στο παιδί. Βασίζονται σε εμπειρίες προσωπικές ή μπορεί να είναι εντελώς φανταστικές. Μέσα από το παραμύθι, το παιδί ωθείται να παίξει συμβολικά και να επικοινωνήσει με παιχνίδια ρόλων. Κυρίως όμως του δίνεται η δυνατότητα να δοκιμάσει τις δυνάμεις τους χωρίς διακινδυνεύει τις δυνατότητες, τις επιθυμίες και τις σκέψεις του. Βλέπετε, αυτό που κυρίως εξασφαλίζει το παραμύθι στο παιδί είναι το ιδανικό πλαίσιο ασφάλειας.
Αυτός είναι ο κύριος λόγος που το παραμύθι πέρασε από το σεντούκι της γιαγιάς στα χέρια των ειδικών και χρησιμοποιείται ως θεραπευτικό μέσο στα πλαίσια της παιγνιοθεραπείας, που είναι η πιο ταιριαστή στη φύση του παιδιού μέθοδος ψυχοθεραπείας.
Η παιγνιοθεραπεία ανήκει στην κατηγορία θεραπειών μέσω της Τέχνης (Art Therapy). Είναι μια ενεργητική μορφή μη κατευθυνόμενης ψυχοθεραπείας για παιδιά, που στηρίζεται στο παιχνίδι, το οποίο είναι το φυσικό μέσο αυτοέκφρασης του παιδιού. Η μη κατευθυνόμενη θεραπεία βασίζεται στην άποψη ότι το άτομο έχει μέσα του την ικανότητα να επιλύσει τα προβλήματα του θετικά. Η παιγνιοθεραπεία χρησιμοποιεί διάφορες μορφές έκφρασης, όπως το παιχνίδι, τη ζωγραφική, τη μουσική, τον πηλό, τη μιμητική και το παραμύθι. Η αφηγηματική παιγνιοθεραπεία, ή αλλιών το θεραπευτικό παραμύθι, είναι λοιπόν ένα παρακλάδι της παιγνιοθεραπείας.
Δίνει έμφαση κατά κύριο λόγο στη λειτουργία και στο ρόλο που διαδραματίζει το παραμύθι στην προετοιμασία του παιδιού στη ζωή. Θεωρεί το παραμύθι ως μια μορφή φυσικής και αβίαστης διαδικασίας μάθησης και ως τον αμεσότερο τρόπο απελευθέρωσης του παιδιού από τις εντάσεις. Το θεραπευτικό παραμύθι, στην ουσία, δίνει στο παιδί την ευκαιρία να εκφράσει μέσα από αυτό τα συναισθήματα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Είναι μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση ψυχικών και σωματικών διαταραχών, αλλά και στη συνειδητοποίηση, έκφραση και ανάπτυξη της δημιουργικής πλευράς του παιδιού.
Η αφηγηματική παιγνιοθεραπεία εφαρμόζεται εξελικτικά, διαγνωστικά, προληπτικά και θεραπευτικά από ψυχολόγους, ψυχιάτρους, ψυχοθεραπευτές, ειδικούς θεραπευτές και εκπαιδευτικούς σε ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, νοσοκομεία και ιδιωτικά κέντρα. Στα ειδικά κέντρα παιγνιοθεραπείας-στα πλαίσια της οποίας εφαρμόζεται το θεραπευτικό παραμύθι-μπορούν να απευθυνθούν γονείς με παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως:
- υπερκινητικότητα
- μαθησιακές δυσκολίες
- επιθετικότητα
- σχολική φοβία
- ζήλια
- χαμηλή κοινωνικότητα
- φοβίες
- χαμηλή αυτοπεποίθηση
- πένθος
- επιλεκτική αλαλία
- διαταραχές ύπνου ή όρεξης
Στην αφηγηματική παιγνιοθεραπεία το παραμύθι παρεμβάλλεται μεταξύ παιδιού και θεραπευτή, προκειμένου να ενεργοποιήσει το συναίσθημα. Ο θεραπευτής ούτε κατευθύνει ούτε ερμηνεύει. Βρίσκεται απλά εκεί για να διευκολύνει το παιδί. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να χρησιμοποιηθεί το παραμύθι θεραπευτικά.
Μια μέθοδος είναι να φτιάξει το παιδί μια δική του ιστορία κι ο παιγνιοθεραπευτής να την καταγράψει. Την ώρα που αφηγείται το παιδί, ασυνείδητα, χωρίς να το καταλαβαίνει, απελευθερώνει σκέψεις και συναισθήματα.
Ένας άλλος τρόπος είναι, ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει συλλέξει ο θεραπευτής, να επιλέξει ένα παραμύθι και, εφόσον το ίδιο το παιδί συμφωνεί, να του το διαβάσει. Το παιδί μέσα από το παραμύθι εξερευνά από θέση ασφαλείας, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι ανάλογα με την ηλικία του κάνει διαφορετικές ερωτήσεις.
Αυτό που αξίζει να τονίσουμε πάντως είναι ότι η αφηγηματική παιγνιοθεραπεία δεν λειτουργεί μόνο θεραπευτικά βοηθώντας το παιδί να βάλει τα πράγματα στη θέση τους και μαθαίνοντας το πως να δράσει, αλλά επιπλέον το φέρνει σε επαφή με το δημιουργικό του κομμάτι, αφού το ενθαρρύνει να παίξει, να ζωγραφίσει ή να υποδυθεί ρόλους με αφορμή το παραμύθι.
ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΔΟΚΙΜΑΣΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ;
Ξέρουμε ότι το παραμύθι έχει νανουριστική επίδραση κι αυτός είναι ο λόγος που πολλοί από εμάς διαβάζουν παραμύθια στα παιδιά μας πριν κοιμηθούν. Μπορούμε όμως εμείς οι γονείς να χρησιμοποιήσουμε την κρυφή δύναμη των παραμυθιών; Όλα τα παραμύθια, κλασικά ή μοντέρνα, παραδοσιακά ή μύθοι, μπορούν να χρησιμοποιηθούν θεραπευτικά κυρίως γιατί εμπεριέχουν μηνύματα που μιλούν στην παιδική ψυχή.
Ο πρώτος βασικός ρόλος του παραμυθιού είναι να ψυχαγωγήσει το παιδί. Να το κάνει να γελάσει, να διασκεδάσει, να ξεχαστεί και να αφεθεί. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Με το παραμύθι το παιδί νιώθει, κατανοεί, διαχειρίζεται και τροποποιεί. Το παραμύθι, εξάλλου, μοιάζει τόσο με την αληθινή ζωή. Πάντα υπάρχει ένας ήρωας, μια διαδρομή κι ένας στόχος και ενδιάμεσα δυσκολίες, εχθροί και βοηθοί. Το παραμύθι επιτρέπει στο παιδί να βιώσει αυθόρμητα τα άγχη του, τις επιθυμίες, τις ανάγκες του μέσα σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Η επιβεβαίωση ότι τα εμπόδια ξεπερνιούνται κι όλα τελικά πηγαίνουν καλά είναι πολύ σημαντική για να νιώσει το παιδί καθησυχαστικά.
Επιπλέον, το παραμύθι επεμβαίνει διορθωτικά πάνω στον κόσμο της πραγματικότητας. Είναι ένας ασφαλής χώρος για να αναπτυχθεί και να διορθώσει τις αδυναμίες του ή να δεχτεί ανώδυνα τις ματαιώσεις της ζωής.
Τέλος, του δίνει τη δυνατότητα να αφομοιώσει πιο σύνθετες έννοιες, όπως το πένθος, την απώλεια, τις κοινωνικές διαφορές, τις ηθικές αξίες.
Στην ουσία, το παραμύθι δουλεύοντας σε ένα χώρο φανταστικό προετοιμάζει το παιδί για την πραγματική ζωή!
Πως καταλαβαίνουμε όμως ότι ένα παραμύθι έχει θεραπευτική επίδραση πάνω στο παιδί; Ο πιο απλός τρόπος είναι ότι το παιδί ζητάει να του το πείτε ή να του το διαβάσετε ξανά και ξανά. Αυτό σημαίνει ότι το παραμύθι αυτό το αγγίζει!
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ
- Αφήστε το παιδί να επιλέξει μόνο του το παραμύθι που προτιμά. Ποτέ μην επιμένετε να του διαβάσετε ένα παραμύθι που δεν του αρέσει.
- Η αφήγηση καλό είναι να γίνεται με τρόπο παραστατικό κι ο χρωματισμός της φωνής να έιναι ανάλογος με το περιεχόμενο.
- Τα γεγονότα στην αφήγηση καλό είναι να διαδέχονται το ένα το άλλο χωρίς επεξηγήσεις. Θα πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγετε να λέτε το παραμύθι με διδακτικό τόνο, να βγάζετε συμπεράσματα ή ηθικά διδάγματα.
- Επαναλαμβάνετε το ίδιο παραμύθι όσες φορές θέλει το παιδί. Μαθαίνει κάθε φορά από το ίδιο παραμύθι διαφορετικά πράγματα.
- Δώστε την ευκαιρία στο παιδί να αλλάξει αν θέλει το τέλος ή να προσθέσει τα δικά του στοιχεία στην πλοκή.
- Ζωντανέψτε το παραμύθι παίζοντας κουκλοθέατρο ή παροτρύνοντας το παιδί να ζωγραφίσει το θέμα ή να παίξει το παραμύθι με τα παιχνίδια του.
- Όταν δραματοποιείτε το παραμύθι, θα πρέπει να αποφεύγετε να καθοδηγείτε ή να δίνετε εντολές στο παιδί. Αντίθετα, θα πρέπει να το αφήνετε να καθορίζει εκείνο την εξέλιξη.
- Μην αποφεύγετε τους κακούς χαρακτήρες ή αφαιρείτε τμήματα από το παραμύθι που σας φαίνονται τρομακτικά, καθώς παίζουν καταλυτικό ρόλο και εξυπηρετούν συγκεκριμένο σκοπό.
- Απαντάτε απλά και κατανοητά στις ερωτήσεις που σας κάνει το παιδί χωρίς περιττές αναλύσεις και χωρίς να το κατευθύνετε με δικές σας ερωτήσεις.
- Μην επιβάλλετε ποτέ το παραμύθι σαν προγραμματισμένη δραστηριότητα στην ημερήσια ρουτίνα αν το παιδί δεν θέλει. Το παραμύθι πρέπει να έρχεται σαν βάλσαμο σε στιγμές χαλάρωσης, όποτε το παιδί το επιθυμεί.
Πηγή: Το παιδί μου κι εγώ.
Παραμύθι: Το θεραπευτικό